خبرگزاری دانشجویان ایران بر اساس رسالت خبری خود، ضمن بررسی ابعاد این موضوع، سختی ها و مشكلات جامعه دانشجویی به ویژه دانشجویان تحصیلات تكمیلی، و بررسی چرایی رخداد این گونه حوادث در بین اقشار تحصیلكرده جامعه، به سراغ كارشناسان و مسئولان دانشگاه كه علاوه بر سمت های اجرایی، در دانشگاه نیز مشغول تدریس بوده و با دانشجویان درارتباط هستند، رفت و در این زمینه در گزارشی به مشكلات دانشجویان تحصیلات تكمیلی و علل وقوع چنین حوادثی و هچنین راهكارهایی برای عدم تكرار اینگونه حوادث جبران ناپذیر پرداخت. در بخش اول گزارش ایسنا، دكتر علی اصغر اصغر نژاد فرید با بیان این كه «دانشجویان در دوران تحصیلات تكمیلی درگیر كمال گرایی هستند» افزود: استانداردهای سخت گیرانه و خودملامت كردن بسیار زیادی در بین دانشجویان دیده می شود. دانشجویان ممكن است در طول دوره تحصیلشان بخواهند نسبت به بقیه برتری داشته باشند و هنگامی كه با نشانه هایی خلاف آن چه می خواهند روبرو می شوند، احساس بی ارزشی پیدا می كنند. وقتی كه فرد همه زندگی خود را بر روی درس سرمایه گذاری می كند، احساس رضایتی كه توقع دارد ممكن است كسب نكند. انسان به جزایر امنی همچون "دعا"، "سرگرمی"، "تفریح" و "ورزش" نیاز دارد.

به گزارش ایسنا، همه این جوانانِ از دست رفته، سرمایه های ارزشمندی برای كشور بودند كه برای حفظِ وجود نازنین آنها و بهره مندی از توان و ظرفیت علمی آنها، نباید از هیچ كوشش و تلاشی دریغ می شد. چه فشارها و مشكلاتی (تحصیلی، كاری، معیشیتی) باعث شده است تا این جوانان عزیز كشور، اقدام به خودكشی كنند؟ چه راهكارهایی برای شناسایی افرادی در معرض خطر وجود دارند؟ اهمیت مداخلات روانشناسی چقدر ضرورت داشته و این موضوع در دانشگاه ها و مراكز علمی كشور تا چه میزان جدی گرفته می شود؟بنابراین با هدف بررسی ابعاد مختلف این موضوع با دكتر سید كاظم ملكوتی، روانپزشك، استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران و عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودكشی ایران و دكتر مریم معصومی، روانپزشك و دبیر كمیته پیشگیری از خودكشی گفت وگو كردیم.

ارزیابی شدت خودكشی موضوع بسیار جدی است

دكتر سید كاظم ملكوتی در گفت و گو با ایسنا، ضمن اشاره به موضوع مشاوره های خودكشی گفت: یكی از موضوعات مهم در انجام مشاوره خودكشی، ارزیابی شدت، فكر و قصد خودكشی فرد در هر جلسه است. عنوان می شود كه این ارزیابی ها حتماً در چند جلسه نخست انجام شود، زیرا این احتمال وجود دارد كه وضعیت بیمار در هر جلسه متغیر باشد. اگر شدت، فكر و قصد خودكشی از شدت بالایی برخوردار نبود، می توان این جلسه های مشاوره را به صورت مستمر ادامه داد؛ بنابراین ارزیابی شدت خودكشی موضوع بسیار جدی است و اگر همكار روانشناس یا روانپزشك نسبت به این موضوع شك كند، باید این ملاحظات را در نظر بگیرد.

دكتر ملكوتی خاطر نشان كرد: در این بین، همراه داشتن خانواده یا مددكار بسیار اهمیت دارد. در موضوع خودكشی دانشجوی پسادكترای دانشگاه فردوسی مشهد، این دانشجو در خوابگاه بوده و خانواده همراه وی نبودند، در نتیجه به مراقبت بیشتری نیاز بود. اگرچه (به گفته مسئولین دانشگاه) مركز مشاوره دانشگاه به خطر خودكشی شك كرده و وی را نزد روانپزشك در بیمارستان فرستاده بود؛ اما همواره تأكید می شود كه این مراقبت ها انجام شود و اگر روانشناس یا روانپزشك به موضوعی شك كرد، فرد باید حتماً بستری شود.

عوامل خطر افزایش دهنده خطر خودكشی

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودكشی ایران افزود: عوامل خطر (risk factor) خودكشی در كشورهای غربی، 85 تا 90 درصد مربوط به اعصاب و روان یعنی افسردگی و ناامیدی هستند و در كشورهای شرقی از جمله ایران، 60 تا 80 درصد عوامل روانی- اجتماعی (psychosocial)، خانوادگی و فرهنگی هستند. عوامل خطر اصلی در ایران به صورت كلی، ناامیدی و افسردگی است كه حدود 6 برابر، خطر خودكشی را افزایش می دهد؛ در كنار آن، سابقه اقدام به خودكشی حدود 9 برابر، مصرف الكل 3 برابر، سیگار 2 برابر و بیكاری حدود 6 برابر خطر خودكشی را افزایش می دهند. بنابراین می توان گفت، مجموعه ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، روانی در كنار هم، فرد را مستعد خودكشی می كنند.

خودكشی قابل پیشگیری است

استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران تأكید كرد: در كنار این موارد، عوامل محافظت كننده ای نیز باید وجود داشته باشند. خودكشی قابل پیشگیری است و این موضوع در تحقیقات دنیا و ایران نشان داده شده است. بنابراین در كنار توجه به عوامل خطر، عوامل محافظت كننده را نیز باید به شكل جدی تر مورد توجه قرار دهیم. اَنگ یا استیگما (stigma)، خجالت كشیدن، ننگ بودن افسردگی و فكرِ خودكشی داشتن، در بین پزشكان و سایر اقشار تحصیلكرده بالاتر است و فرد از بیان این مشكل، هراس دارد. در عین حال، تلاش برای كسب موقعیت اجتماعی بالاتر در بین اقشار تحصیلكرده شدیدتر از سایر اقشار جامعه است و چون رقابت بالا است، اَنگ یا استیگما بیشتر می شود و در این شرایط، میزان كمك خواهی كاهش پیدا می كند. به همین دلیل، بحث عوامل محافظت كننده برای اقشار تحصیلكرده باید جدی تر گرفته شود.

توجه به ابعاد مختلف مشكلات اقشار تحصیلكرده

دكتر ملكوتی با اشاره به مشكلات مختلف اقشار تحصیلكرده جامعه گفت: در موضوع خودكشی دستیاران پزشكی و دانشجوی پسادكتری دانشگاه فردوسی مشهد باید به این نكته توجه كرد كه این افراد انتظاراتی دارند كه برآورده نشده و به بن بست رسیده اند. بن بست یعنی ناامیدی، ناامیدی یعنی افسردگی و افسردگی خطر خودكشی را به شدت افزایش می دهد. به عنوان مثال، دانشجوی پسادكترا همزمان با تحصیل باید چند مقاله ارائه كند و فعالیت پژوهشی انجام دهد كه از این جهت ایرادی وجود ندارد و رویه در تمام دنیا به همین شكل است؛ اما در بحث حقوق، حقوق یك دانشجوی پسادكترا كفاف زندگی را نمی دهد. در عین حال، نرخ بیكاری در بین اقشار تحصیلكرده بالاتر است.

وی افزود: فشار كاری و تحصیلی، بیكاری، حقوق كم و موارد دیگر از جمله عواملی هستند كه فرد را به سمت افسردگی، ناامیدی، بی كسی هدایت می كنند و در این بین، عوامل ژنتیكی نیز نقش دارند. در این شرایط، مغز در حالت خلسه ای قرار می گیرد كه امكان تصمیم گیری مانند شرایط عادی از بین می رود و فرد دست به اقدامی می زند كه بعد از بهبود، از انجام آن پشیمان می شود. یعنی در لحظه ای كه فرد نیاز به كمك، حمایت، تنها نبودن و درمان دارد، مغز از كار افتاده و اگر این حمایت ها وجود نداشته باشد، فرد، فرقی نمی كند كه كارگر، خانه دار، دانشجو، پزشك، متخصص باشد، اقدام به خودكشی می كند.

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودكشی ایران خاطر نشان كرد: بنابراین عوامل خطر به صورت عمومی وجود دارند، ولی این عوامل در بین اقشار تحصیلكرده تاحدودی از شدت بیشتری برخوردار است و شرایط برای آنها سخت تر می شود كه باید به این مسائل توجه جدی تری شود. خودكشی یكی از آسیب های اجتماعی است كه شرایط اقتصادی و اجتماعی به شدت روی آن مؤثر است. به عنوان مثال، زمانی كه شاخص توسعه انسانی (human development index) پایین تر است، میزان خودكشی افزایش پیدا می كند.

اهمیت مراجعه به موقع به مراكز مشاوره و روانشناسی

دكتر مریم معصومی، دبیر كمیته پیشگیری از خودكشی نیز با اشاره به لزوم مراجعه به موقع به مراكز مشاوره و روانشناسی گفت: این مراكز در كشور كم نیستند و معتقدم مراجعه به این مراكز كم است؛ یعنی همان بحث اَنگ یا استیگما باعث می شود كه فرد از مراجعه به مراكز مشاوره و روانشناسی خودداری كند. توزیع متخصص در شهرها و استان های مختلف كشور به درستی انجام شده است، اما مشكل اینجاست كه ارجاع به درستی صورت نمی گیرد و احتمالاً در موضوع خودكشی دانشجوی پسادكترا دانشگاه فردوسی مشهد، این روند به درستی صورت نگرفته است.

دبیر كمیته پیشگیری از خودكشی تأكید كرد: بنابراین مراكز مشاوره در دانشگاه ها باید بتوانند دانشجویانی كه دچار مشكل هستند را شناسایی و به سرعت به این مراكز تخصصی معرفی كنند و ارجاع دهند. از سوی دیگر، افراد با این سطح تحصیلات، انتظاراتی دارند كه برآورده نشده است و طبیعتاً با توجه به شرایط اقتصادی و اوضاع بیكاری در بین اقشار تحصیلكرده، خطر خودكشی افزایش پیدا می كند.

ارتباط استاد و دانشجو مخدوش شده است

دكتر ملكوتی نیز با اشاره به لزوم فعالیت مراكز مشاوره در دانشگاه ها گفت: فكر می كنم در تمام دانشگاه های كشور این مراكز مشاوره وجود دارند. زمانی كه چند هزار دانشجو در دانشگاه حضور دارند، دانشگاه وظیفه دارد این خدمات را به دانشجویان ارائه كند. موضوع دیگر در محیط های دانشگاهی، رابطه میان استاد و دانشجو است كه معتقدم درحال حاضر مقداری مخدوش شده است. از استاد انتظار داریم مثل یك مربی (coach) رفتار كند و برای دانشجویان در مباحث درسی، اخلاقی و رفتاری، الگو باشد. این رابطه حرفه ای میان استاد و دانشجو اكنون خدشه دار شده است و در برخی از دانشگاه ها شاهد رفتارهای امری و دستوری، نگاه از بالا به پایین هستیم كه استرس ویژه ای به دانشجویان وارد می كند. توجه این موضوعات به هیچ عنوان نفی كننده رعایت نظم و قانون در محیط دانشگاه نیست، اما این شكل رفتار و نگاه از بالا به پایین می تواند تأثیرات سوء به همراه داشته باشد. این موضوعات، اهمیت وجود و فعالیت مراكز مشاوره و روانشناسی در دانشگاه ها را به خوبی نشان می دهد.

استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران خاطر نشان كرد: درحال حاضر برنامه ای تحت عنوان "برنامه بتا" توسط (دفتر مشاوره و سلامت) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای پیشگیری از خودكشی درحال اجراست و گروه های دانشجویی به صورت داوطلبانه عضو این برنامه بوده و آن را در سطح دانشگاه ها پیاده می كنند. در برخی دانشگاه ها نیز كارگاه های رفتار حرفه ای میان پزشك و بیمار یا استاد و دانشجو برگزار می شود تا بتوانیم سطح استرس دانشجویان را كاهش دهیم.

لزوم آموزش مردم جهت مراجعه به مراكز بهداشت روان

عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودكشی ایران با اشاره به فعالیت مراكز بهداشتی در شهرهای مختلف كشور افزود: در شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و اصفهان در زمینه فعالیت مراكز بهداشتی، ضعف هایی وجود دارد؛ اما این مراكز در شهرهای كوچك به خوبی فعال هستند و حتی در برخی از این مراكز، خدمات جامع بهداشت روان و مشاوره های رایگان افسردگی و پیشگیری از خودكشی ارائه می شود. اما مردم چندان از این خدمات استفاده نمی كنند. در آخرین مطالعه ای كه حدود 10 سال قبل انجام شد، اگر تنها 25 درصد مردم ناراحتی اعصاب و روان داشته باشند، بالغ بر 60 درصد آنها از خدمات موجود در این حوزه استفاده نمی كنند.

دكتر ملكوتی تأكید كرد: در این زمینه نیازمند آموزش هستیم تا عموم مردم در صورت بروز مشكل، به این مراكز مراجعه كنند. در حوزه پیشگیری از خودكشی، یكی از خدمات مهم، پیگیری وضیعت بیمار است و به ندرت این خدمت در مراكز بهداشتی وجود دارد. یكی از رویكردهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) پیگیری وضعیت بیماری است كه اقدام به خودكشی كرده است، زیرا اقدام مجدد، خطر مرگ را متأسفانه تا 9 برابر افزایش می دهد و با پیگیری مستمر وضعیت بیمار، می توانیم از اقدام مجدد جلوگیری كرده و جان فرد را نجات دهیم.

اهمیت بحث غربالگری سلامت روان دانشجویان

دكتر ملكوتی در خصوص بحث غربالگری سلامت روان گفت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سامانه ای برای غربالگری سالیانه سلامت روان دانشجویان دارد كه گزارش های خوبی نیز تاكنون ارائه شده است. درصورت رعایت اصل محرمانگی اطلاعات و همچنین ارائه خدمات پس از انجام غربالگری، این اقدام بسیار مطلوب و قابل تقدیر است. دانشگاه ها نباید تنها به بحث غربالگری بسنده كنند، بلكه ارائه خدمات پس از غربالگری و طرح های حمایتی از دانشجویان باید جدی گرفته شود.

استاد دانشگاه علوم پزشكی ایران تأكید كرد: در غربالگری، بحث این نیست كه خطر موجود را به صفر برسانیم، بلكه تا هر میزان ممكن، این خطر را كاهش دهیم. البته غربالگری سلامت روان تنها برای شناسایی خطر خودكشی انجام نمی شود، زیرا همه افراد چنین قصدی ندارند. بحث های دیگری مانند اضطراب، افسردگی، تنش، اختلال خواب هم وجود دارد كه با انجام غربالگری سلامت روان دانشجویان می توانیم به آنها كمك كنیم تا زندگی بهتری داشته و دوره تحصیل در دانشگاه را با موفقیت سپری كنند.

دكتر معصومی نیز در زمینه بحث غربالگری سلامت روان، تصریح كرد: درحال حاضر در برخی رشته های تخصصی مانند جراحی یا روانپزشكی، غربالگری اولیه سلامت روان برای ورود به این رشته ها انجام می شود.

زنگ هشدار احتمال افزایش میزان خودكشی در دوران پساكرونا

همچنین دكتر ملكوتی در ادامه با اشاره به بحث خودكشی در دوران همه گیری بیماری كووید 19 گفت: در دوران كرونا، آمار خودكشی در تمام دنیا و ایران افزایش پیدا نكرد؛ اما در این زمینه نباید ساده انگاری كرد و احتمالاً در شرایط استمرار كرونا یا در دوران پساكرونا به دلیل بدتر شدن شرایط اقتصادی، افزایش فشارها و درگیری های خانوادگی، همچنین ناتوانی در تزریق واكسن به درصد بالایی از جامعه، باید شاهد افزایش آمار خودكشی باشیم.

داوطلبان كنكور! موفقیت و شادی در زندگی، قبولی در یك رشته یا دانشگاه خاص نیست

دكتر ملكوتی، عضو جمعیت علمی پیشگیری از خودكشی ایران با اشاره به ایام برگزاری كنكور سراسری گفت: به خانواده ها توصیه می كنیم از چشم و هم چشمی خودداری كرده و به خاطر آرزوهای دست نیافته خود، فرزندان خود را تحت فشار قرار نداده و آنها را مجبور به تحصیل در رشته یا دانشگاه خاصی نكنند. داوطلبان كنكور هم به شرایط و فشارهایی كه به دستیاران پزشكی و دانشجویان وارد شده و منجر به خودكشی آنها شده است، بیشتر فكر كنند و به این موضوع دقت داشته باشند، اینطور نیست كه اگر كسی پزشك و مهندس نشود، در زندگی موفق نخواهد بود! اگر رشته یا دانشگاه درجه یك قبول نشدند، درجه دو، سه ... را بپذیرند و بدانند موفقیت و شادی در زندگی فقط مربوط به قبولی در رشته و دانشگاه خاص نیست.

دكتر معصومی، دبیر كمیته پیشگیری از خودكشی نیز تأكید كرد: خانواده ها، مسائلی را ارزش و ضدارزش می كنند كه می تواند استرس و نگرانی برای دانش آموز ایجاد كند و مدام به این مسأله فكر كند كه آیا طبق ارزش یا ضدارزش مورد نظر خانواده پیش می رود یا نه. خانواده ها در دامن زدن یا حتی تشدید استرس و اضطراب فرزندان و حتی موفق نشدن آنها در كنكور نقش مهمی دارند.

انتهای پیام