سالمندی و بازنشستگی دوره ای است كه شاید بسیاری از ما آن را تجربه كنیم؛ دوره ای كه بر ابعاد مختلف جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و معنوی مان تأثیر خواهد گذاشت.

به همین خاطر موضوع چگونگی گذران عمر و كیفیت زندگی در این دوره از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است. به دلیل ارتباط نزدیك و گره خورده مسائل جامعه با یكدیگر اگر سالمندان و بازنشستگان به عنوان بخشی از جامعه دچار مشكلات حادی شوند، این مشكلات به خانواده ها و سپس به جامعه منتقل شده و آثار نامطلوبی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین پرسش این است كه باید از چه راهبردهایی برای سازش با بازنشستگی و بهبود كیفیت زندگی در این دوره استفاده كرد؟

چرا كیفیت زندگی بازنشستگان مهم است؟

دكتر نسیبه زنجری، استادیار پژوهشی سلامت و رفاه اجتماعی مركز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در گفت وگو با ما می گوید: در حال حاضر سن امید به زندگی تا 80 و 90 سالگی افزایش یافته و به همین دلیل موضوع كیفیت زندگی سالمندان و بازنشستگان اهمیت بسیار بیشتری نسبت به گذشته پیدا كرده و باید برای رفاه، سلامت و امنیت مالی این قشر بهتر از گذشته برنامه ریزی شود.

وی با اشاره به تغییرات جمعیتی و حركت جمعیت كشور به سمت سالخوردگی، می افزاید: این موضوع با توجه به كاهش رشد اقتصادی، مسائل بازارهای مالی و ورشكستگی صندوق های بازنشستگی چالش هایی برای سالمندان و بازنشستگان به دنبال دارد و به نظام های بهداشتی و درمانی كشور فشار وارد می كند و روی كیفیت زندگی بازنشستگان و سالمندان تأثیر می گذارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه می دهد: 80 تا 90 درصد افراد 60 سال به بالای بیشتر كشورهای منطقه ما زیر پوشش حقوق های بازنشستگی قرار می گیرند؛ یعنی حتی اگر شاغل هم نبوده باشند باز وقتی به سن سالمندی می رسند حقوق بازنشستگی دریافت می كنند؛ اما در ایران تنها نیمی از سالمندان زیر پوشش صندوق های بازنشستگی هستند و حقوق بازنشستگی دریافت می كنند كه این سطح از پوشش سالمندان خیلی كم است. ضمن اینكه بازنشستگان ما در قبال دریافت حقوق بازنشستگی كار كرده اند اما بسیاری از آن ها حقوقی كه دریافت می كنند با توجه به تورم و مشكلات اقتصادی كفاف زندگی شان را نمی دهد.

دغدغه سلامت در سالمندی این عضو هیئت علمی مركز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، در ادامه به موضوع اهمیت سلامت در دوره سالمندی و بازنشستگی اشاره می كند و می گوید: یكی از دغدغه های سالمندی، سلامت است؛ چون افراد وقتی وارد این دوره می شوند ممكن است به لحاظ بینایی و شنوایی كمی دچار مشكل و یا همزمان به چند نوع بیماری مبتلا شوند و نیاز به مصرف دارو پیدا كنند. بنابراین این موضوع از سه منظر فردی، خانواده و كلان قابل بررسی است.

مهم ترین مشكلی كه از بُعد فردی وجود دارد این است كه سالمندان و بازنشستگان ما تصور می كنند سالمندی حتماً با بیماری همراه است؛ اما این تصور اشتباه است. یعنی سالمندی كه مثلاً چربی و قند خونش بالاست یا فشار خون بالایی دارد لزوماً به این معنی نیست كه بیماری هایی هم همراهش است چون این بیماری ها ممكن است ریشه در وراثت و یا اشتباه در سبك زندگی داشته باشد. بنابراین سالمندان باید این تفكر اشتباه را كنار بگذارند.

وی در خصوص بُعد خانوادگی به موضوع سلامت در دوره بازنشستگی و سالمندی اشاره می كند و می گوید: وقتی فرد از دوره اشتغال یا میانسالی به دوره بازنشستگی و سالمندی وارد می شود این انتقال خود یك تغییر هویت به همراه دارد و ممكن است مشكلاتی مثل افسردگی، انزوا و تنهایی برای وی ایجاد كند. از سوی دیگر این انتقال همراه با انتقال های دیگری مانند سندروم آشیانه خالی (حس ناراحتی یا افسردگی ناشی از جدا شدن فرزندان از والدین) یا از دست دادن همسر همراه است كه به فرد سالمند فشار مضاعف وارد می كند و بر كیفیت زندگی او تأثیر می گذارد. در چنین شرایطی نقش سطح دو یا همان حمایت های خانواده بسیار مهم است چون فرزندان و نوه ها با انجام ملاقات ها و تماس های تلفنی مكرر و سایر حمایت ها می توانند در كاهش این فشارها كمك مؤثری كنند.

در واقع نقش خانواده و ارتباطات در سلامت بازنشستگان و سالمندان حتی از تغذیه هم مهم تر است به طوری كه تحقیقات نشان می دهد ارتباطات مناسب می تواند عمر افراد سالمند را چندین سال افزایش دهد.

نقش جامعه و حكومت در سلامت سالمندان

زنجری سپس به نقش كلان جامعه و حكومت در سلامت سالمندان و بازنشستگان اشاره می كند و می گوید: سطح سوم به جامعه و سیاست گذاری برمی گردد؛ مثلاً با وجود بیمه های پایه اما شاهد یك نابرابری در بین صندوق های بازنشستگی در زمینه بیمه تكمیلی و ارائه بعضی از خدمات هستیم به طوری كه بعضی از بیمه ها برخی از خدمات را زیرپوشش قرار نمی دهند؛ مثلاً خدمات توانبخشی مثل فیزیوتراپی، كاردرمانی و سایر مواردی كه در دوران سالمندی مهم هستند زیرپوشش بیمه قرار ندارند.

وی نبود یك نظام منسجم مراقبتی برای ارائه خدمات رفاهی و درمانی به بازنشستگان و سالمندان را عمده دلیل نارضایتی این قشر می داند و تصریح می كند: تاكنون چون ساختار سنی جمعیت كشور جوان بوده این اتفاق نیفتاده است؛ اما از این پس باید به فكر ایجاد چنین نظامی باشیم.

نحوه تعامل جوان ترها با بازنشستگان

وی سپس به موضوع سازگاری در دوره بازنشستگی و نحوه تعامل جوان ترها با بازنشستگان اشاره می كند و می گوید: بسیاری از ما تصور می كنیم سالمندان ناراحت تر، كسل تر و بی حوصله تر هستند درحالی كه تحقیقات نشان می دهد شادكامی و شادی حالت Uشكل دارد؛ یعنی یك بار ما شادی خیلی زیادی را در كودكی حس می كنیم به دلیل آنكه در این دوره دغدغه های خاصی نداریم و بنابراین خیلی شاد هستیم؛ اما این شادی به تدریج به دلایلی چون دستیابی به شغل مناسب، ازدواج، استرس های فرزندان و... كاهش پیدا می كند ولی جالب اینجاست كه این شادی دوباره از مقطعی از میانسالی افزایش پیدا می كند. در واقع در سنین سالمندی شادی بیشتر می شود، اما این بار دلیلش این نیست كه فرد، مثل كودكی چیزی نمی داند بلكه به این خاطر كه خیلی می داند و می فهمد زندگی كردن در زمان اكنون خیلی ارزشمند است دیگر نگران اینكه بخواهد دل همكار، دوست و... را به دست بیاورد، نیست و این خود شادی است. بنابراین اگر جوانان بدانند سالمندان شادتر هستند تعامل بهتری بینشان شكل می گیرد.