بازی بی پایان كرونا با روح و جسم دانش آموزان

یك روانشناس و استاد دانشگاه معتقد است تداوم خانه نشینی و دوری از مدارس، آسیب های روانی، اجتماعی و آموزشی بر كودكان خواهد داشت كه به سرعت و به راحتی برطرف نخواهد شد.
با تائید ورود ویروس كرونا به كشور در واپسین روزهای بهمن ماه 1398، بسیاری از فعالیت ها و كسب وكارها تحت تاثیر محدودیت های ناشی از اجرای پروتكل های بهداشتی قرار گرفت. در این میان شاید كرونا بیش از همه فعالیت های آموزشی را تحت تاثیر قرار داد. مدارس و دانشگاه ها تعطیل شد و آموزش به فضای مجازی رفت.
حالا پس از نزدیك به 18 ماه، مدارس همچنان به دور از هیاهو و جنب وجوش، منتظر اعلام حضور از اول مهرماه 1400 بودند كه با توجه به وضعیت پیش آمده، حضور دانش آموزان در كلاس درس در هاله ای از ابهام قرار دارد. محقق نشدن برنامه واكسیناسیون عمومی و موج های یكی پس از دیگر كرونا، تصمیم گیری در مورد بازگشایی مدارس را سخت كرده است.
ماه گذشته بود كه علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی مقابله با كرونا در سخنانی، اهمیت بازگشایی مدارس را بسیار بیشتر از دانشگاه دانست و گفت: «آموزش حضوری نمی تواند جایگزین آموزش مجازی شود. در آموزش مجازی فقط آموزش انجام می شود، اما با حضور فیزیكی فرزندان در مدارس، پرورش كه مقدم بر آموزش است هم مورد توجه قرار می گیرد.»
این سخنان در حالی مطرح شد كه دقیقا اوایل ماه جاری محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش وپرورش در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران درباره بازگشایی مدارس از مهرماه 1400 گفته بود: «این امر مستلزم كسب آمادگی هایی ست كه برای این آمادگی ها برنامه ریزی كرده ایم.» «واكسیناسیون معلمان و فرهنگیان یكی از پیش نیازهای بازگشایی مدارس است كه با هماهنگی ستاد ملی مقابله با كرونا و وزارت بهداشت، از مردادماه شروع می شود.»
وی همچنین افزود: «اگر رعایت فاصله گذاری اجتماعی تا مهرماه همچنان توصیه شود، كلاس ها را باید به صورت نوبتی برگزار كنیم. اما تاكید بر این است كه با وجود مقررات، دانش آموزان یك روز به صورت محدود در مدارس حضور یابند زیرا قطع ارتباط با مدرسه موجب پیامدهای سنگین اجتماعی، روانی، جسمانی و روحی شده است.»
اما به راستی حضور نیافتن دانش آموزان در مدارس، علاوه بر پیامدهایی كه بر كیفیت تحصیلات آنها می گذارد، چه تاثیر روحی و روانی بر دانش آموزان دارد؟
كرونا و عدم یادگیری مهارت های اجتماعی

در همین رابطه منصوره كریم زاده دانشیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و رئیس انجمن مطالعات كودكان پیش از دبستان كشور درباره پیامدهای روحی و روانی عدم حضور دانش آموزان در مدارس از ابتدای همه گیری كرونا، به ایرنا می گوید: این مساله باید از جنبه های مختلف دیده شود. یكی از مهمترین نقش هایی كه آموزش وپرورش دارد، آماده كردن دانش آموزان برای زندگی اجتماعی در آینده است. به طور قطع برخی از مهارت هایی كه باید كودكان می آموختند در این مدتِ فاصله گذاری ها و اجرای محدودیت ها شكل نگرفته است.
عدم یادگیری مهارت های ارتباطی و اجتماعی، آسیب هایی است كه كرونا باعث آنها شده است. این مساله در ابعاد عاطفی كودكان نیز تاثیر گذاشته است.
وی می افزاید: بچه ها به دلیل اینكه از همبازیان خود دور شده اند و نمی توانند هیجانات مثبت و شادكامی را تجربه كنند و با دوستانشان تخلیه های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده اند. از طرف دیگر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت های محیطی كه داشته اند دچار بی تحركی شده اند.

بچه ها به دلیل اینكه از همبازیان خود دور شده اند و نمی توانند هیجانات مثبت و شادكامی را تجربه كنند و با دوستانشان تخلیه های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده اند. از طرف دیگر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت های محیطی كه داشته اند دچار بی تحركی شده اند.كودك آزاری در روزهای كرونایی
این روانشناس درباره آسیب های شایع حضور تمام وقت كودكان در خانه می گوید: به دلیل حضور والدین برخی از كودكان در محل كار، كودكان مجبور بودند روزها را به تنهایی سپری كنند. زمانی هم كه می خواستند سرگرمی داشته باشند مورد نقد و اعتراض خانواده واقع می شدند. همه این موارد آسیب هایی است كه البته درباره آنها بسیار صحبت شده و پژوهش هایی انجام شده است. یكی از موارد مهم بحث كودك آزاری یا عدم رعایت حقوق كودكان است كه در این روزها تشدید شده است.
به گفته وی، كودك آزاری به معنای بی حرمتی، ضرب و شتم، توهین و ... است. از آنجا كه به دلیل بیكاری در دوران كرونا، شرایط اقتصادی بارِ روانی بسیاری بر خانواده ها متحمل كرده، خانواده ها ممكن است ناخواسته آنها را به كودكانشان منتقل كرده باشند و در روابط با فرزندانشان اثر گذاشته باشد. با توجه به ناآشنایی خانواده ها به حقوق كودكان، این مقوله بسیار نادیده گرفته شده و اصولا عدم پرخاشگری جزء حقوق كودك شناخته نشده است.
خشونت خانوادگی زیاد شده است؛ بنابراین به نظر می رسد كودكان نه به اندازه خانواده ها اما درجای خود متحمل آسیب شده اند.
كریم زاده ادامه می دهد: مورد دیگر، سامانه شاد است كه از جبنه هایی نتوانسته نیازهای همه كودكان را برآورده كند و مشكلاتی مانند دسترسی به اینترنت، تبلت و تلفن همراه را به وجود آورد. بعضی از خانواده ها دو، سه دانش آموز دارند كه به همین دلیل از تحصیلشان عقب ماندند. این اتفاقات بر اعتماد به نفس دانش آموزان در حوزه تحصیل نیز تاثیر زیادی گذاشت.
وی تاكید می كند: یكی از معضلاتی كه آمار از آن حكایت دارد، اینكه به زودی شاهد ترك تحصیل بسیاری از دانش آموزان خواهیم بود. دانش آموزانی كه نتوانستند از اینترنت، تلفن همراه یا تبلت بهره مند شوند و ترك تحصیل كردند. چون امكانات برای كودكان مهیا نبود و خانواده ها نتوانستند این شرایط را مهیا كنند، سراغ كار رفتند.
ترك تحصیل كودكان، مساله ای حاد

كرونا باعث شد تا دانش آموزان بیش از یك سال تحصیلی را در خانه و كنار خانواده هایشان سپری كنند. با توجه به شیوه واكسیناسیون هنوز دقیقا مشخص نیست سال تحصیلی چگونه آغاز می شود. تداوم این خانه نشینی و دوری از مدارس چه پیامدهایی برای كودكان به همراه دارد؟

رئیس انجمن مطالعات كودك پیش دبستان در این زمینه می گوید: تداوم این شرایط می تواند بر جنبه های روانی، اجتماعی و آموزشی كودكان اثر بگذارد. یكی از پیامدهای این تداوم آن است كه شاهد افزایش نرخ ترك تحصیل خواهیم بود. فشار اقتصادی خانواده ها و بیكاری در میان والدین افزایش یافته، تورم ایجاد شده و درآمد خانواده ها كاهش پیدا كرده است؛ همه این عوامل سبب شده تا در فراهم كردن امكانات و خدماتی كه كودكان نیاز دارند، غیرمستقیم تاثیر بگذارد.
بنابراین این احتمال وجود دارد كه شاهد ترك تحصیل كودكان در حوزه آموزش باشیم. كیفیت آموزش هم آنچنان كه باید در كلاس های حضوری وجود داشته باشد، در كلاس های مجازی اتفاق نیفتاده است.
به گفته وی، رصد مدارس بر تحصیل دانش آموزان، مانند گذشته وجود ندارد و خیلی اوقات خانواده ها، دانش و آمادگی لازم را برای كمك به فرزندانشان ندارند. اگر این شرایط تدوام یابد ممكن است در دوره های بعدی، از نظر كیفیت آموزش آسیب جدی ببینند. بحث مهارت های ارتباطی و اجتماعی به ویژه در دوره دبستان و پیش از دبستان بسیار مهم است و كودكان، بسیاری از مهارت های اجتماعی را در این دوران یاد می گیرند.
گوشی های موبایل و تضعیف مهارت های كودكان

وی درخصوص چگونگی تضعیف مهارت های ارتباطی كودكان افزود: تنها بودن كودكان، همدلی نكردن با آنها، پناه بردن به تبلت و تلفن همراه و پرسه زنی در فضاهای مجازی می تواند پیامدهایی را برای بچه ها به همراه داشته باشد. ممكن است بعضی خانواده ها برای اینكه كودكان سرگرمی ندارند و چون می خواهند كودكانشان را مشغول كنند، برای ساعات زیاد گوشی موبایل یا تبلت در اختیارشان بگذارند. این اتفاقات باعث می شود كه مهارت های ارتباطیشان ضعیف شود.
نتایج كرونا بر فیزیك بدنی و روان كودكان

این روانشناس با اعلام اینكه «كرونا به فیزیك و رشد كودكان هم آسیب وارد كرده است»، می افزاید: گفته شده برخی از خانواده ها به دلیل ترس از كرونا، واكسیناسیون كودكانشان را انجام نداده اند. به همین دلیل شاهد بیماری هایی همچون سرخك در جامعه هستیم؛ البته زیاد گسترده نیست.
برخی از كودكان به دلیل محدودیت در تحرك، دچار چاقی شده اند و چون بیش از اندازه با رسانه ها و فضای مجازی درگیر بوده اند و خانواده ها كمتر كنجكاوی آنها را در فضای مجازی رصد كرده اند، ممكن است به بلوغ زودرس برسند. اتفاقی كه اگر درگیری آنها با این فضاها كمتر بود در زمان خود اتفاق می افتاد.
به گفته كریم زاده، محدودیت های كرونا در حوزه سلامت روان نیز تاثیرگذار بوده است. اینكه كودكان در خانه تنها هستند و با همكلاسی هایشان ارتباط ندارند، پیامدهای روانی به همراه دارد. در دوران پسا كرونا با خانواده هایی مواجه خواهیم بود كه فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا كرده اند. با توجه به اینكه در دوران كرونا، كودكان سرگرمی ندارند و با فرا رسیدن تابستان و افزایش اوقات فراغت كودكان، زمان های بیشتری درگیر فضای مجازی می شوند، همه تهدیدها تشدید می شود.

در دوران پسا كرونا با خانواده هایی مواجه خواهیم بود كه فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا كرده اند.ضرورت وجود برنامه های تعاملی و سرگرمی

رئیس انجمن مطالعات كودكان پیش از دبستان كشور، درباره پیشنهاها و راهكارهایی برای حفظ سلامت دانش آموزان می گوید: كشور ما مانند كشورهای پیشرفته نتوانست خود را در دوران كرونا خیلی سرپا نگه دارد و شاید آسیب های وارده به آن هم بیشتر بوده است. در بسیاری از كشورهای اروپایی زمانی كه اوج كرونای دلتا و ... هنوز نیامده بود، كودكان در مدارس حضور پیدا می كردند. اما متاسفانه در كشور ما هنوز به شكل كامل معلمان و كادر آموزش واكسینه نشده اند.
كریم زاده با طرح برخی از پیشنهادها می گوید: مساله دیگر این است كه ما بسترهای آموزشی مان به صورت مجازی آنقدر پیشرفته نبود كه بتواند خود را با این موضوع به روزرسانی كند و همه كودكان نتوانستند از موبایل استفاده كنند. مسائل اقتصادی، مشكلات اجتماعی، تحریم و ... دست به دست هم دادند و شرایط را دشوار كردند. بنابراین با توجه به این مشكلات و ظرفیت هایی كه آموزش و پرورش دارد، ابتدا باید یك ایمنی را ایجاد می كردیم.
وی ادامه می دهد: مساله بعد اقتصاد است؛ بسیاری از خانواده ها در پیك های مختلف بیكار شدند و آسیب دیدند. دولت باید تمهیداتی می اندیشید. به نظر من خانواده ها باید شرایط را تعدیل كنند. البته خانواده هایی كه در توانشان است. خانواده ای كه نگرانی معاش دارد چه كار می تواند بكند. به هر حال درصدی از این خانواده ها باید در این شرایط برنامه های تعاملی و سرگرمی های كوتاه مدتی داشته باشند. اما نمی توانند معجزه كنند.
وی می افزاید: زمانی كه كرونا تازه شیوع پیدا كرده بود، برخی بسته هایی را تدوین كردیم كه اضطراب خانواده ها را كم كند. در آن روزها و ماه های اولیه، اضطراب خانواده ها زیاد بود و كودكان نگران از دست دادن والدینشان بودند. در حال حاضر جامعه نگرش و دانشی نسبت به این بیماری پیدا كرده و تا حدودی اضطراب ها كم شده است.
این روانشناس یادآورشد: ظاهرا خانواده ها و جوامع از نظر نوع نگرش در حال ورود به مرحله پساكرونا هستند در حالی كه هنوز از نظر درمان به مرحله پسا كرونا نرسیده ایم. بسیاری از جوامع از دو منظر وارد پساكرونا شده اند. كرونا مانند سیل، زلزله و ... بحران است و اگر بسته هایی تدوین و به خانواده ها آموزش داده می شد، می توانست یاری دهنده باشد. باید به این نكته توجه كنیم كه آسیب هایی كه به كودكان وارد شده است، به سرعت و به راحتی برطرف نمی شود.

بچه ها به دلیل اینكه از همبازیان خود دور شده اند و نمی توانند هیجانات مثبت و شادكامی را تجربه كنند و با دوستانشان تخلیه های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده اند از طرف دیگر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت های محیطی كه داشته اند دچار بی تحركی شده اند
در دوران پسا كرونا با خانواده هایی مواجه خواهیم بود كه فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا كرده اند