مشهد- ایرنا- بی رغبتی به فرزندآوری در میان زنان شاغل، تحصیل كرده و نخبگان اجتماعی، بیشتر از دیگر اقشار به چشم می آید كه نیاز است با علت یابی این رفتار و متعاقب آن اجرای برنامه های موثر و متمركز، این قشر را به نقش آفرینی در مسیر رشد جمعیت و آثار مثبت مترتب بر آن سوق داد.

حفظ و افزایش جمعیت جامعه با فرزندآوری، از دغدغه های اصلی دولت ها در چند دهه اخیر بوده است، به ویژه اینكه نسل جدید به بهانه های متعددی چون وضعیت اقتصادی، ادامه تحصیل و یا كاهش احساس مسوولیت والدین، حتی با وجود تمكن مالی، بر خلاف نسل گذشته رغبت چندانی به فرزندآوری ندارد.

بر اساس آخرین سرشماری نفوس مسكن كه در سال 1395 صورت گرفت جمعیت ایران 79 میلیون و 926 هزار و 270 نفر بود كه طبق گزارش ارائه شده مركز آمار ایران، این جمعیت در سال 98 به حدود 83 میلیون نفر رسیده است.

بر اساس همین گزارش اكنون جمعیت سالمند بالای 60 سال كشورمان با رقم هشت میلیون و 231 هزار نفر، حدود 9.9 درصد جمعیت كشور را شامل می شود كه پیش بینی می كنند در سال 1400 سهم سالمندی جمعیت، از مرز 10 درصد، در سال 1420 از مرز 19.4 درصد و در سال 1430 از مرز 26.1 درصد عبور كند و این به معنای آن است كه در آن زمان یك چهارم جمعیت كشور، سالمند خواهند بود.

از سوی دیگر رشد جمعیت زیر 14 سال، از 44 درصد سال 65، اكنون به 22.5 درصد رسیده كه این وضعیت نشان دهنده ضعیف شدن بن مایه جمعیت است.

كشور ایران در حال حاضر با داشتن حدود 70 درصد جمعیت فعال، «میانسال» خطاب می شود و زنگ هایِ كاهش نرخ رشد جمعیت و افزایش تعداد سالمندانش به صدا درآمده است.

چهار عامل «ولادت»، «مرگ و میر»، «مهاجرپذیری» و «مهاجرفرستی» در رشد جمعیت تاثیرگذار هستند كه ولادت و مهاجرپذیری در رشد جمعیت اثر مثبت داشته و مرگ و میر و مهاجرفرستی اثر منفی دارند.

در این میان، بهترین راهكار برای بهبود شرایط جمعیتی كشور و جلوگیری از میانسالی و رشد منفی جمعیت، تشویق به فرزندآوری، البته به صورت منطقی و مهیا نمودن شرایط برای این امر است.

با توجه به پیچیدگی موضوع جمعیت با در نظرگرفتن ابعاد متفاوت آن، موفقیت و پایدار بودن برنامه های جمعیتی مستلزم نگاه سیستمی، تعیین اهداف كوتاه مدت و بلندمدت، همكاری و هماهنگی بین بخشی، و همراهی و مشاركت مردم است.

فرزندآوری، باری بر دوش بانوان

فرزندآوری پدیده ای فردی نیست كه منوط به انتخاب شخصی زوجین باشد، بلكه به مثابه یك پدیده اجتماعی از عوامل متعدد و متنوعی تأثیر می گیرد كه شامل مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی و سیاسی است.

مدیركل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: اكنون عمده بار فرزندآوری بر دوش بانوان است و همسران زنان شاغل باید آنان را مورد حمایت قرار داده و در مسوولیت های تربیت و نگهداری از فرزندان، مشاركت كنند.

سیده طاهره طهماسبی در خصوص تاثیر اشتغال و افزایش سطح تحصیلات زنان بر كاهش یا افزایش میزان ازدواج و فرزندآوری، اظهار داشت: زنان شاغل به دلیل صرف زمان در شغل و مشكلات انجام همزمان نقش اجتماعی و مادری، فرزندآوری را با تأخیر آغاز می كنند.

وی افزود: همچنین تأخیر در فرزندآوری با این حقیقت مرتبط است كه زنان با تحصیلات بالاتر، قدرت تصمیم گیری بالاتری در خانواده در خصوص تعیین زمان فرزندآوری، فاصله موالید و تعداد فرزندان دارند.

مدیركل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان رضوی در خصوص اینكه آیا اشتغال و ادامه تحصیل برای زنان تهدید و یا فرصت به شمار می آید، گفت: نیروهای تحصیل كرده و متخصص سرمایه ملی محسوب می شوند، به همین دلیل حرفه گرایی بانوان از جهاتی مثل خودكفایی اقتصادی كه موجب افزایش بهره وری ملی است، فرصت به شمار می آید.

وی با بیان اینكه احساس كارآمدی موجب سلامت روان و نشاط در بانوان است، افزود: اشتغال و كسب هویت اجتماعی برای بانوان سبب افزایش اعتماد به نفس، استقلال مالی و برنامه ریزی منظم می شود.

طهماسبی ادامه داد: بخش بزرگی از تهدیدات، با موانع و نابرابری های شغلی و اخلاقی با محیط های سازمانی ارتباط دارد، یعنی اغلب آسیب های محیط كاری با بداخلاقی های محیط كار و سیستم سازمانی ارتباط دارد و اگر سازمان شایسته سالار نباشد، آسیبش متوجه تمامی كاركنان خواهد بود.

وی در ادامه گفت: تعدد وظایف مادران در صورت همكاری نكردن پدران، باعث كاهش فراغت مادران و افزایش مشكلات آنها می شود.

جایزه برای فرزندآوری

مدیركل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان رضوی در خصوص برنامه ها، مولفه ها و مشوق هایی كه دولت برای فرزندآوری و ازدواج زنان شاغل دارد، افزود: افزایش مرخصی زایمان زنان تا 9 ماه و كاهش یك ساعت كاری برای مادران دارای كودك زیر 6 سال از جمله قوانین تشویقی برای زنان شاغل است.

وی در پاسخ به این سوال كه آیا افزایش میزان حضور زنان در پست های مدیریتی كه در سالیان اخیر به 25 درصد رسیده، خود باعث كاهش فرزندآوری و یا ازدواج دیرهنگام آنان نیست، اظهار كرد: زنان در همه امور به ویژه مسائل شغلی، بسیار مسوولیت پذیر و متعهد هستند و باید زنان توانمندِ شاغل مورد توجه و تشویق قرار گیرند.

طهماسبی با بیان اینكه تحقیقات نیز نشان می دهد كه كار كردن مادر می تواند بر روی رشد روانی كودك، تاثیر مثبت داشته باشد، ادامه داد: این تفاوت نتایج به میزان زیادی ناشی از تغییر نقش های سنتی زنانه و مردانه، از جمله رایج شدن كار كردن زنان و همكاری مردان در امور خانه و فرزندان است.

وی گفت: میزان حمایت شوهر از زن، سازگاری زوجین، نوع شغل زن و شوهر و اجباری نبودن كار كردن زوجین از جمله عواملی است كه بر چگونگی تاثیر شاغل بودن هر دوی والدین بر فرزندآوری موثر است.

مدیركل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری خراسان رضوی افزود: یك وجه از اشتغال زنان مسایل اقتصادی است. امروزه مشاركت روزافزون زنان در بیرون از خانه موجب تقویت حسّ اعتماد به نفس و استقلال و افزایش قدرت تصمیم‏ گیری و برخورد مناسب آنان با رویدادها و حوادث زندگی شده و اثرات مطلوبی بر ارتباطات خانوادگی دارد.

طهماسبی ادامه داد: هر قدر زنان بیشتر وارد عرصه اجتماعی شوند به همان نسبت از میزان بحران هویّت فردی و اجتماعی، افسردگی و انزواگرایی، بی‏ اعتمادی و بدبینی به قوانین و قواعد حاكم بر جامعه در این قشر عظیم كاسته خواهد شد.

اشتغال زنان و فرزندآوری در گذشته

در گذشته زنان در كنار خانه داری و فرزندآوری در فعالیت های اقتصاد مبتنی بر كشاورزی شاغل بودند ولی محل كار و خانه آنها همجوار بود و مادر می توانست در صورت نیاز، كار را تعطیل و به امور فرزندان خود برسد.

استادیار گروه آموزشی علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص گفت: در اقتصاد سنتی، اشتغال زنان مانعی برای فرزندآوری نبوده است، بلكه در آن اقتصاد، كه نیازمند نیروی انسانی بیشتر بود، به نوعی آنان به فرزندآوری تشویق می شدند.

دكتر غلامرضا حسنی درمیان افزود: بهره برداری اقتصادی زنان در چنین ساختارهایی حداقلی بود و برای همین این زنان را خانه دار تلقی می كردند اما در اقتصادهای نوین و با رویكرد لیبرالی و نئولیبرالی، كه با گسترش شهرنشینی، محل كار و محل خانه را از یكدیگر جدا كرد، روحیه فردگرایانه و رقابتی برخاسته از نظام سرمایه داری و برابرخواهی جنسیتی، موجب شد به تدریج زنان همانند مردان، خواهان كسب منزلت های اقتصادی و اجتماعی و جبران محرومیت تاریخی خود شوند.

وی ادامه داد: جبران محرومیت تاریخی، نیاز به صرف زمان دارد و بر همین اساس زنان سال های بیشتری را به تحصیل می پردازند و این امر موجب شده تا دختران، تحصیل را بر ازدواج اولویت دهند كه این منجر به افزایش سن ازدواج شد و دخترانی كه اشتغال را یك مزیت و برتری برای شانس ازدواج و كسب پایگاه اجتماعی بالاتر می دانند، در بالا رفتن سن ازدواج نقش بیشتری داشتند.

این جامعه شناس بیان كرد: توسعه فردمحوری و اقتصاد لیبرالی سبب افزایش سن ازدواج، فاصله بین ازدواج و فرزند اول، افزایش فاصله فرزندان، افزایش تك فرزندی، افزایش افراد هرگز ازدواج نكرده، افزایش طلاق و روابط قبل ازدواج، تغییر نگرش فرزندآوری به تك فرزندی و دو فرزندی، و افزایش سقط جنین، در كنار سیاست های كنترل جمعیت و خدمات پیشگیری قطعی و موقت از فرزندآوری و برخی سیاست های تنبیهی شد.

او افزود: این توسعه فردمحورانه باعث شد فرزندآوری در ایران از 6.7 فرزند به ازای هر زن در سال 1365 به 1.6 فرزند در شرایط كنونی كاهش یابد و در نتیجه رشد جمعیت نیز از 3.9 درصد سال 1365 به كمتر از یك درصد اكنون برسد.

حسنی درمیان گفت: در سال 1393 سیاست جمعیتی ایران با ابلاغ رهبر معظم انقلاب تغییر یافت، اما عدم انسجام كافی در اعمال این سیاست ها برای افزایش سطح باروری در ایران به بالاتر از سطح جایگزینی، موجب شد تا روند كاهشی فرزندآوری و رشد جمعیت، استمرار یابد و در صورت تداوم تا 20 سال آینده رشد جمعیت ایران منفی خواهد شد.

وی با بیان اینكه در سطح ساختاری توسعه فردمحور و متكی به اقتصاد لیبرالی، ساختار خانواده را تحت تاثیر گذاشته و موجب كوچك شدن بعد خانوار و الگوهای رفتار جنسی نوظهور در كشورهای غربی و اروپایی شده است، افزود: در این شرایط رفع نیاز جنسی، از ازدواج جدا شده و روابط قبل ازدواج و حتی پس از ازدواج را مختل كرده است كه از آن با عنوان انقلاب جنسی یاد می كنند و تهدیدی جدی برای خانواده است كه در این راستا شواهد نشان می دهد حدود 40 درصد كودكان در انگلیس، خارج از ازدواج رسمی به دنیا می آیند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در سطح فردی نیز بالا رفتن هزینه های ازدواج و فرزندآوری، تغییر سبك زندگی، اهمیت تحصیل و اشتغال در مقابل ازدواج، مانع تلقی كردن ازدواج، به ویژه در سنین پایین برای رشد فردی، شرایط را برای تشكیل خانواده و فرزندآوری با مشكلات ذهنی و عینی روبه رو كرده است.

تجربه زیسته

افراد در زندگی خود تجاربی را به دست می آورند كه در باور آنها نسبت به زندگی بسیار تاثیرگذار است و افرادی كه نگاه خداباورانه داشته باشند نوع متفاوتی از زندگی را تجربه خواهند كرد.

یك متخصص طب ایرانی كه خود صاحب سه فرزند، معتقد است: در نگاهی كه خداوند به عنوان روزی رسان ضعیف دیده شود و رگه های شرك در عقیده آدمی رسوخ كرده باشد، فرزندآوری مانع پیشرفت است ولی در نگاهی كه سرشار و زلال از عشق به رزاق بودن خداوند است، این گونه نیست.

دكتر مهدی زروندی با اشاره به اینكه در حال حاضر طبقه تحصیل كرده و دارای شرایط اقتصادی مطلوب جامعه، تمایلی به فرزندآوری ندارند، ادامه داد: كار جهادیِ فرهنگی و روشنگری عمیقی از جانب حوزه و دانشگاه لازم است تا آثار سیاست های استعماری و غربزده گذشته، اصلاح و آثار مطلوب و دینی عقلی و نقلی فرزندآوری نمایان شود.

این متخصص طب ایرانی با اشاره به تاكید مقام معظم رهبری بر فرزندآوری و جلوگیری از سالمند شدن جامعه، اظهار داشت: مقام معظم رهبری، به عنوان رهبری فرزانه و آزاداندیش، ضمن تصریح اشتباه بودن سیاست های گذشته مبنی بر كنترل نسل و موالید، با دلایل عقلی و منطقی نظرات خود را مبنی بر فرزندآوری در شرایط كنونی ابراز داشته اند.

وی در پاسخ به این سوال كه در فرزندپروری تاچه حد با همسر خود همكاری می كند، گفت: تمامی مردان متاهل، در تربیت فرزند، نقش كمكی خود را ایفا می كنند اما شدت و ضعف آن در بین آقایان متفاوت است. مساله تربیت صحیح فرزند بدون تعامل و كمك همسران و البته یاری الهی به ویژه در عصر حاضر و شرایط كنونی به دشواری امكان پذیر است.

دكتر زروندی در خصوص چگونگی برنامه ریزی برای فرزندپروری در كنار كار و تحصیل، بیان كرد: بار اصلی مسوولیت تربیت فرزندان در خانواده ما بر دوش همسرم است و بنده نیز ضمن انجام امور معیشتی و دانشگاهی در حد توان جسمی، فكری و عقیدتی به وی كمك می كنم.

وی با بیان اینكه ترس از فرزندآوری، بزرگترین مانع پیش روی زوجین جوان است، ادامه داد: خانواده و مسوولان باید زوجین جوان را مورد حمایت قرار دهند تا ترس های دروغین ناشی از فرزندآوری در آنها كاهش یابد. از سوی دیگر زوجین باید از وسوسه ها و ترس های بی اساس شیاطین جِنّی و انِسی هرگز نهراسند و به خداوند مهربان پناه ببرند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی مشهد در خصوص برنامه ریزی برای پرورش فرزندان گفت: بر اساس رهنمودهای امامان اطهار (ع) باید براساس اصول آموزش های دینی، اوقات زندگی و تربیتی خود و فرزندانمان را به چهار بخش عمده عبادت، معیشت، تحكیم پیوندهای خانوادگی و اجتماعی و تفریحات سالم اختصاص دهیم.

دوگانه اشتغال و فرزندآوری

حضور فرزند در زندگی افراد متاهل، همراه با مسوولیت چند برابری والدین است و به همین دلیل برخی از زوجهای جوان احساس می كنند هنوز توان برداشتن این بار مسوولیت را ندارند.

كارشناس خانواده اداره كل تبلیغات اسلامی خراسان رضوی گفت: به دلیل عدم وجود حمایت های اجتماعی از مادران شاغل، خانم ها باید بین دوگانه اشتغال و فرزندآوری، یا تحصیل و مادری یكی را انتخاب كنند.

رضا ولی زاده افزود: حمایت های اجتماعی، داد وستدهایی است كه جوانب مختلفی را دربر دارد كه برخی احساسی و برخی دیگر حاكمیتی و قانونی هستند.

وی با بیان اینكه هر چه حمایت های اجتماعی از مادران شاغل توسعه یابد، قطعاً سلامت روانی جامعه بهبود پیدا می كند، افزود: باید در سیاست گذاری های عرصه حكمرانی و فرهنگ سازی ها تلاش شود زیرا مطمئناً به ارتقای سلامت اجتماعی جامعه كمك خواهد كرد، بنابراین حمایت های اجتماعی از مادران شاغل را می توان در 2 لایه حاكمیتی و مردمی طبقه بندی كرد.

این كارشناس مسائل خانواده اظهار كرد: هم اكنون وضعیت خوبی برای حمایت های اجتماعی از مادران شاغل وجود ندارد، به عنوان مثال حدود 30 درصد زنان جامعه، شاغل هستند و میزان مرخصی كه برای زنان باردار و همسرانشان در نظر گرفته شده است، كافی نیست و بر این اساس شرایط برای زنانی كه می خواهند اقدام به فرزندآوری كنند، سخت است و به همین دلیل خانم ها باید بین دوگانه اشتغال و فرزندآوری یا تحصیل و مادری یكی را برگزینند.

برچسب ها
- سالمندی
- مشهد
- طرح افزایش حداقل سن ازدواج
- جمعیت ایران
- نرخ رشد جمعیت
- حقوق زنان
- جمعیت كیفی
- باروری زنان
- ازدواج ساده