طرح موضوع دوباره انتزاع آموزش پزشكی از وزارت بهداشت و الحاق آن به وزارت علوم به محل دعوای دو وزارتخانه مهم آموزشی كشور بدل شد موضوعی كه سرنوشت تربیت پزشكان را نیز تحت الشعاع قرار داده است.

خبرگزاری مهر - گروه حوزه دانشگاه: در چند روز اخیر فضای آموزش علوم پزشكی كشور تحت تاثیر موضوع ادغام دانشگاه های علوم پزشكی در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم قرار گرفته است، موضوعی كه پیش از این نیز در هر برهه ای و پس از چندی مطرح شده بود و با عناوینی چون همگرایی علوم، وابستگی دانشگاه ها به یكدیگر و یكپارچه سازی آموزش عالی در صدر اخبار قرار می گیرد.

وزیرعلوم: هر چه زودتر دو وزارتخانه «بهداشت» و «علوم» با هم ادغام شوند

اما این بار دكتر محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در اظهارنظری جالب توجه باب این موضوع را باز كرد و گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی اصل تاسیس و كاركردش این است كه فراتر از تعارض منافع و مسائل سیاسی باید موضوعات را پیگیری بكند. هر چه زودتر دو وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و وزاتخانه علوم با هم ادغام شوند، جلوی ضررهای بیشتر گرفته خواهد شد.

وی با چند مثال درباره همگرایی رشته ها افزود: مگر می شود رشته داروسازی را از شیمی و داروسازی را از بیوشیمی جدا كرد! مگر می توان رشته انگل شناسی پزشكی را از دامپزشكی و كشاورزی جدا كرد. اگر دانشگاه های وزارت بهداشت و وزارت علوم در كنار هم قرار بگیرند، رتبه بندی دانشگاه های ایران در ابعاد بین المللی فرق خواهد كرد. درخصوص بخش ظرفیت های پزشكی؛ یك استاندارد جهانی نسبت پزشك عمومی با جمعیت وجود دارد. اگر طبق آمار جهانی، ایران از استانداردها جهانی در سرانه پزشكی عقب است بنابراین باید در عمل به این میزان دست یابد.

متولی واحد در امر آموزش كشور، لزوماً به معنای ادغام وزارتخانه های مربوطه نیست

وزیر علوم روز بعد در تصحیح طرح موضوع «ادغام» گفت: نباید رشته های مختلف علوم بین وزارتخانه های مختلف از هم جدا و جزیره ای باشند، چرا كه نمی توان رشته های پزشكی را از رشته های علوم مهندسی و علوم انسانی و كشاورزی و دامپزشكی جدا كرد و در این صورت تحقیقات بین رشته ای معنادار نخواهد بود و داشتن متولی واحد در امر آموزش كشور، لزوماً به معنای ادغام وزارتخانه های مربوطه نیست.

اما موضوع ادغام دانشگاه های علوم پزشكی در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم پیش از این هم سابقه طرح داشته است. دكتر سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در دی ماه 1399 با اشاره به سیاست های پیشنهادی ساماندهی نظام سنجش و پذیرش گفت: ستاد نقشه جامع علمی كشور باید به صورت جدی موضوع ادغام دانشگاه های علوم پزشكی و دانشگاه های سایر علوم را پیگیری كند چرا كه جداسازی این دانشگاه ها از یكدیگر موجب عدم استفاده بهینه از ظرفیت های رشته ای و عدم برخوردار از حوزه های بین رشته ای و ضعیف شدن توان دانشگاهی در سطح جهانی می شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینكه جداسازی دانشگاه های علوم پزشكی و سایر علوم منجر به كم رنگ شدن ارتباط و گره خوردن رشته ها با یكدیگر شده است، اظهار داشت: همچنین جداسازی دانشگاه های علوم پزشكی و سایر علوم بر افت رتبه بندی جهانی دانشگاه های كشور تأثیرگذار بوده است.

قوانین و تعارض با ادغام

اصل موضوع تربیت نیروی انسانی پزشكی و پیوستن آموزش پزشكی به وزارت بهداشت به سابقه تشكیل وزارت بهداشت در سال 1364 باز می گردد. در آن زمان «به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امكانات پزشكی كشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش پزشكی و تحقق بندهای 4 و 12 و 13 اصل سوم و آن قسمت از اهداف اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران كه مربوط به خدمات بهداشت و درمان و بهزیستی است، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكی تشكیل شد.»

در این قانون آمده است: «كلیه وظایف و اختیارات وزیر بهداری و بهزیستی و آن قسمت از وظایف و اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی كه در ارتباط با امر بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش پزشكی است، به وزیر این وزارتخانه (وزارت بهداشت) محول می شود.»

در سال 1364 دانشگاه های بزرگی همچون تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و شیراز كه دانشكده های پزشكی داشتند ساختمان های خود را جدا كردند و ساختار دانشگاه های علوم پزشكی به تدریج گسترش یافت و از 16 دانشكده به 64 دانشگاه علوم پزشكی كنونی رسید.

در سال 1393 در دو سند بالادستی «سیاست های كلی سلامت» و «سیاست های علم و فناوری» كه از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شدند، در هر كدام وظایف آموزش عالی و بهداشت و درمان و آموزش پزشكی مشخص شد.

در بند 13 سیاست های كلی نظام سلامت آمده است: «توسعه كیفی و كمی نظام آموزش علوم پزشكی به صورت هدفمند، سلامت محور، مبتنی بر نیازهای جامعه، پاسخگو و عادلانه و با تربیت نیروی انسانی كارآمد، متعهد به اخلاق اسلامی حرفه ای و دارای مهارت و شایستگی های متناسب با نیازهای مناطق مختلف كشور.»

مخالفان ادغام با توجه به این قانون اقداماتی از جمله ادغام دانشگاه های علوم پزشكی را با قانون تشكیل وزارت بهداشت و سند سیاست های كلی نظام مغایر می دانند. از این رو پس از اظهار نظر وزیر علوم مخالفان از وزارت بهداشت و جامعه پزشكی واكنشهایی را در مخالفت و نقد این اظهار نظر ابراز كردند.

برخی معتقد هستند كه وزارت علوم برای خیل گسترده بیكاران فارغ التحصیل رشته های مهندسی باید تدابیری بیاندیشد اما مخالفان این گروه می گویند رشته های علوم پزشكی بازار كاذبی ایجاد كرده اند و باعث شده اند كه بیشترین داوطلبان كنكور به آن سمت بروند و گروه های علوم ریاضی و علوم پایه از دانش آموزان با استعداد خالی شود.

نماینده امضاء كننده طرح مجلس درباره اصلاح آموزش پزشكی: دلیل طرح انتزاع آموزش پزشكی عدم توانمندی وزارت بهداشت در تربیت نیرو است

بهروز محبی نجم آبادی نماینده مردم سبزوار، جغتای، جوین، خوشاب و داورزن در مجلس و عضو كمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی به عنوان یكی از امضاء كنندگان طرح اصلاح نظام آموزش پزشكی و ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات درمانی به مهر گفت: از دلایلی كه موجب شده است تا این طرح تهیه شود چند نكته در مورد سرانه پزشك در ایران است. در مناطق محروم دسترسی به پزشك بخصوص پزشك متخصص سخت شده است و شرایطی داریم كه مناسب كشور ما نیست.

وی افزود: بحث سرانه پزشك هم در كشور بسیار مهم است. كشور ما از نظر میانگین نسبت سرانه پزشك به جمعه شرایط نامساعدی دارد. به طور مثال وجود 12 پزشك در هر 10 هزار نفر جمعیت در مقابل میانگین جهانی كه 30 تا 50 پزشك به ازای هر 10 هزار نفر است، بسیار پایین است. همچنین در دندانپزشكی كه میانگین جهانی 10 در 10 هزار نفر است وضعیت خوبی نداریم.

محبی گفت: به این دلیل كلیت طرح را امضاء كردم كه معتقدم ظرفیت پذیرش پزشكی و دندانپزشكی باید افزایش پیدا كند و از سال 1400 به بعد سالانه 40 درصد به ظرفیت پزشكی و دندانپزشكی اضافه شود. بیشتر توجه ما به این نكته بوده كه سال ها مورد غفلت واقع شده است. كشور ما توانایی و استعداد تربیت این میزان دانشجو را دارد و میزان تقاضا و رقابت گسترده رشته های تجربی نشان دهنده این موضوع است. امیدواریم در این طرح بتوانیم این مشكل را حل كنیم.

این نماینده مجلس درباره موضوع ادغام آموزش پزشكی در وزارت علوم می گوید: شاید یكی از دلایل طرح انتزاع آموزش پزشكی از وزارت بهداشت و پیوستن آن به وزارت علوم این است كه این توانمندی در وزارت بهداشت برای تربیت این میزان نیرو وجود ندارد و یكی از جاهایی كه می تواند در حوزه تئوری به صورت جدی تر وارد این عرصه شود، بخش آموزش عالی كشور است. در این طرح هم گفته شده است كه از ظرفیت آموزش عالی كه در كشور گسترده است استفاده شود.

بیانیه تند روسای دانشگاه های علوم پزشكی و نامه سرگشاده به رئیس جمهور

اما این موضوعات با واكنش تند روسای دانشگاه های علوم پزشكی مواجه شده است به گونه ای كه در نامه ای سرگشاده خطاب به آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور، موضوع ادغام دانشگاه های علوم پزشكی با دانشگاه های تحت پوشش وزارت علوم را موجب پدید آمدن موجی از نگرانی در بین اساتید، دانشجویان و مدیران نظام سلامت كشور دانستند.

در بخش هایی از این نامه آمده است: «یكی از اقدامات وزارت بهداشت در سالهای اخیر، همگرایی علوم و فناوری است اما آیا وزارت علوم توانسته بین رشته های مختلف خودش، همگرایی را ایجاد كند؟ اگر عنوان می كنند كه باید داروسازی را در كنار شیمی قرار دهیم، آیا توانسته اند بین زیست شناسی، شیمی و فیزیك كه در یك دانشكده بوده و قبلاً تحت عنوان دانشكده علوم فعالیت می كردند، تلفیق و ارتباط برقرار كنند؟ آیا دانشكده دامپزشكی با شیمی، فیزیك و زیست شناسی ارتباط نزدیكی پیدا كرده است؟

یكی دیگر از استدلال های طراحان ادغام، دغدغه تامین بهتر نیروی انسانی متخصص و فوق تخصص گروه پزشكی به ویژه در مناطق محروم است. این در حالی است كه اصالتاً ادغام آموزش پزشكی در نظام سلامت در دهه 60 برای افزایش ظرفیت های موجود جهت تربیت دانشجویان گروه پزشكی بوده است، یعنی عملاً وزارت بهداشت با این ادغام تمام ظرفیت هایی كه برای ساختار نظام درمانی و بهداشت خود داشته در بستر آموزش قرار داده و عملاً آموزش قوت گرفته است؛ به این شكل كه ما امروز حجم قابل توجهی از دانش آموختگان گروه پزشكی را در كشور داریم.

این تصمیم خطیر و راهبردی مبتنی بر تاسیس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به كرات مورد تحسین نهادهای بین المللی از جمله سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته و به عنوان الگو به سایر كشورهای جهان معرفی شده است.

خاطر نشان می سازد زیرساخت های عمده آموزش دانشجویان گروه پزشكی كه عمدتاً به بسترهای درمانی نیازمند هستند در وزارت عتف وجود ندارد و این از علل اصلی جدایی این دانشگاه ها در سه دهه پیش بوده كه هنوز هم این دلایل به قوت خود باقی است. به جای برگشت به گذشته باید به سمت اجرای طرحی برای ایجاد انگیزه بیشتر جهت ماندگاری كادر پزشكی در مناطق محروم كشور گام برداشت. در صورت عدم اقدام لازم، پدیده نامیمون خروج نخبگان، كادر بهداشتی درمانی و اعضای هیات علمی از كشور تشدید خواهد شد.

خلاصه اینكه، این موضوع كه آموزش پزشكی باید در كنار بهداشت و درمان باشد، بدون تردید كار درستی است و طرح ادغام دانشگاه های علوم پزشكی با دانشگاه های وزارت عتف هم خلاف قوانین بالادستی و بخصوص بند هشتم سیاست های سلامت كشور ابلاغی مقام معظم رهبری حفظه الله است و هم هزینه های بسیار سنگینی را به جامعه تحمیل خواهد كرد و هرگز به افزایش كمیت و كیفیت تربیت دانشجویان پزشكی منجر نخواهد شد بنابراین در شرایط فعلی و البته در هیچ مقطع زمانی، این ادغام به صلاح نیست.»

همچنین دكتر سید علیرضا مرندی رئیس فرهنگستان علوم پزشكی كشور در نامه ای خطاب به دكتر محمدعلی زلفی گل خواستار اصلاح و تجدیدنظر سخنان وی شده است و تاكید كرده است موضوع ادغام هر چه زودتر دو وزارتخانه بهداشت و علوم با اسناد بالادستی و به ویژه سیاست های كلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری مغایرت كامل دارد.

دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشكی: پیوند آموزش پزشكی با بهداشت و درمان در حل مشكلات كشور راهگشا بوده است

دكتر غلامرضا حسن زاده دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشكی در همین زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر یادآور شد: از سال 1364 با هدف كارآمدتر كردن سیستم بهداشتی و درمانی كشور و اثربخشی بیشتر در آموزش پزشكی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی تشكیل شد و نقطه قوت وزارت بهداشت، چیدمان عرصه های آموزشی، نظام ارزشیابی و اعتباربخشی و پویایی آموزش پزشكی بوده است.

وی گفت: در سال 93 نیز در سیاست های كلان سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، صراحتا حوزه های آموزش و پژوهش در نظام سلامت با حوزه های بهداشت و درمان دیده شده است و این، بیانگر نگاه عمیق رهبر معظم انقلاب اسلامی است و نشان می دهد كه چقدر پیوند آموزش پزشكی با بهداشت و درمان، می تواند در حل مشكلات كشور راهگشا باشد.

حسن زاده با اشاره به ویژگی های دانشگاه های علوم پزشكی گفت: این دانشگاه ها نمونه بارز دانشگاه های نسل نوین هستند كه هم بین المللی سازی و هم تقاضا محوری را در دستور كار خود دارند و در بحران كووید19 نیز این دانشگاه ها، نشان دادند كه پاسخگویی اجتماعی دقیقی را می توانند داشته باشند و تعطیلی آنها مشكل ساز است در حالیكه برخی مراكز آموزشی در كشور در طول این مدت تعطیل یا غیرحضوری بودند بدون اینكه خللی در روند عمومی جامعه ایجاد شده باشد.

وی خاطرنشان كرد: اگر دانشگاه های علوم پزشكی در بحران كووید19 كار نمی كردند مشخص نبود چه فاجعه ای رخ می داد بنابراین سیستم آموزشی، پژوهشی، بهداشتی و درمانی كشور توانسته پاسخگویی اجتماعی داشته باشد و كارآمدی خودش را نشان دهد البته ممكن است اشكالاتی در سیستم آموزشی وجود داشته باشد كه باید روی آنها كار كنیم و در صورت نیاز بازنگری های لازم را انجام دهیم. ضمن اینكه برگشت به عقب، هزینه های زیادی دارد با این استدلال كه می خواهیم كارایی و بهره وری یك سیستم را فدای رتبه بندی كنیم.

دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشكی تاكید كرد: وجود مراكز توسعه آموزش در دانشگاه های علوم پزشكی كه انتظار می رود دانشگاه های وزارت علوم هم از آن بهره گیرند و الگوبرداری كنند، توانسته روی كیفیت آموزش پزشكی تاثیرگذار باشد و آموزش پاسخگو، عدالت آموزشی و همگرایی و سرآمد شدن در علوم مختلف را به همراه داشته باشد.»

به جای ارائه ساده ترین راه حل، به فكر سیاستگذاری برای تامین ظرفیت های واقعی و نیز بكارگیری و نگهداشت پزشكان و نیروهای نظام سلامت باشیم

در ادامه واكنش ها به طرح موضوع ادغام انجمن آموزش علوم پزشكی جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه ای طرح شتاب زده ادغام آموزش پزشكی را موجب حیرت و تاسف دانست.

این انجمن در بخشی از این بیانیه در واكنش به سخنان اخیر وزیر علوم مبنی بر لزوم ادغام آموزش پزشكی در وزارت علوم یادآور شده است: «متاسفانه طرح موضوع آنقدر شتابزده و بدون استناد به مطالعات و شواهد معتبر ملی و بین المللی مطرح شده كه موجبات حیرت و تاسف اعضای هیئت علمی، مدیران آموزش و نظام سلامت، متخصصین آموزش پزشكی، دانشجویان و كاركنان خدوم وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی است.

بررسی مطالعات و شواهد علمی نشان می دهد كه در ایران معانی مختلفی از ادغام آموزش پزشكی و نظام سلامت از دیدگاه های مختلف منتزع می شود و ابعاد مختلفی نیز برای آن بیان شده است كه هر یك از منابع موجود نیز منافع، موانع و مزایایی برای آن برشمرده اند. پیرو معرفی استراتژی مراقبت های اولیه سلامتی توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 1978، ایده ادغام آموزش پزشكی با عرصه های خدمات بهداشتی درمانی با هدف پاسخگویی آموزش پزشكی و نیز تامین نیازهای جامعه به خدمات بهداشتی درمانی در سطح بین الملل مطرح شد.

در جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1362 ایده ادغام به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه و در سال 1364 پس از پاره ای از اصلاحات تصویب شد. پر واضح است كه ادغام موضوعی نیست كه یك شبه مطرح شده باشد، بلكه به دنبال ایجاد شكاف فزاینده بین آموزش پزشكی و عملكرد افراد آموزش دیده مطرح شده است كه از تفاوت بین ارزش های علمی موسسات آموزشی و الزامات خدمتی و توقعات جامعه نشات می گیرد.

در واقع می توان گفت وجود عواملی از قبیل پیچیدگی های نظام آموزشی و لزوم انطباق آموزش ارائه شده با نیازهای درحال تغییر جامعه، تغییر و گسترش سریع دانش پزشكی، كمبود نیروی انسانی، نقش نظام سلامت در پاسخگویی به نیازهای جامعه، آموزش پزشكی مبتنی بر جامعه و شرایط سیاسی و بحث عدالت در ارائه خدمات منجر به جلب توجه سیاستگذاران و رهبران آموزشی به درهم تنیدگی آموزش پزشكی با نظام سلامت شد.

تجربه ادغام تنها مختص به ایران نبوده و در حال حاضر در 30 درصد دانشكده های پزشكی آمریكا و دانشگاه های در كانادا، هلند و مصر هستند كه آموزش پزشكی را با خدمات بهداشتی و درمانی به درجات مختلفی درهم ادغام كرده اند.»

وزارت علوم نتوانست پاسخگوی نیازهای پزشكی جامعه آن زمان باشد

در این بیانیه به سابقه تصدی گری وزارت علوم در آموزش پزشكی اشاره كرده و خاطرنشان كرد: «بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بنا به ضرورت، تعداد زیادی از بیمارستان های درمانی كه توان تبدیل شدن به مركز آموزشی و درمانی را داشتند از سوی وزارت علوم مورد توجه قرار گرفتند. با این حال عمده تلاش های صورت گرفته نتوانست پاسخگوی نیازهای جامعه آن زمان باشد و تربیت نیروی انسانی و افزایش پذیرش در رشته پزشكی بدلیل كمبود امكانات و شرایط آموزشی لازم از عهده وزارت علوم خارج بود.

دلایل فوق صاحبنظران را بر آن داشت تا تنها راه چاره را در ادغام آموزش پزشكی با خدمات بهداشتی درمانی و تشكیل وزارتی جدید كه عهده دار هر دو نظام باشد، بدانند. در واقع می توان گفت وجود عواملی از قبیل پیچیدگی های نظام آموزشی و لزوم انطباق آموزش های ارائه شده با نیازهای در حال تغییر جامعه، منجر به جلب توجه سیاستگذاران آن برهه به ادغام نظام آموزش پزشكی با نظام سلامت شد.

نظامی كه در طول سالیان گذشته هزینه تغییر را پرداخته است و اكنون در فصل بهاری به ثمر نشستن تمامی تلاش ها، مجاهدت های بی دریغ، خردورزی و نخبه پروری به منظور گسترش عدالت آموزشی در كنار عدالت بهداشتی و درمانی قرار دارد.»

به گزارش مهر، به نظر می رسد دو حوزه آموزش عالی كشور بر سر قوانین و مقرراتی كه باید به آن پایبند باشند و در عین حال به اسناد بالادستی دچار تشتت شده اند. یك بخش راه حل بهبود همگرایی علوم را در ادغام می بیند و سوی دیگر آن را اقدامی خلاف قانون می داند. به نظر می رسد همكاری و نزدیكی علوم مختلف با یكدیگر راه حل های كم هزینه تری از جمله همكاری های بین دانشگاهی كه هم اكنون نمونه های زیادی از آن در میان دانشگاه های كشور موجود است، دارد.

در عین حال كه به آموزش پزشكی و نحوه سیستم آموزشی انتقاداتی وارد است به نظر نمی رسد تغییر متولی آموزش تاثیری در بهبود فرآیند آموزش آن داشته باشد و بیشتر موجب سردگمی دانشجویانی می شود كه بخشی را در تئوری و بخشی را در بیمارستان و بخشی را در عرصه خدمت رسانی باید بگذرانند.