مشهد- ایرنا- زیر سقف كوتاه خانه های فقیر روستایی، چه بسیار قصه دختركانی را می توان شنید كه زود بزرگ می شوند، خیلی زودتر از هم سن و سالهایشان در دیگر نقاط و در پیمودن این مسیر ناخواسته حتی از شناسنامه هایشان پیشی می گیرند.

زندگی روستاییان محروم، گاه مصائبی سخت تر از تنگنای نداری هم دارد و كودكان آنان زیر سایه فقر، دردی فراتر از محرومیت را حس می كنند. پشت برخی از این دیوارها، دختركانی می زیند كه كودكی نكرده، یكباره به بزرگسالی پیوند خورده و ناگزیر شده اند كه با دست های كوچك خود با فصل هولناك مسوولیت های بزرگسالانه زندگی زناشویی، دست و پنجه نرم كنند.

آنسوی این چینه های كوتاه و بلند، دخترانی خردسال به خاطر اجبار و نهیب دردآور والدین كم فرهنگ و تنگدست خود، خیلی زودتر از آنچه كه فكرش را بكنی به بزرگسالی پرتاب می شوند كه "زهرا"، اهل یكی از روستاهای شهرستان كاشمر در جنوب غربی خراسان رضوی، تنها یكی از آنهاست.

او اكنون 20 ساله است اما شبیه هیچیك از دختران شاد و سرزنده 20 ساله ای كه تصور می كنید، نیست.

خبرنگار ایرنا در كاشمر به سختی موافقت او را برای مصاحبه جلب كرد زیرا او بر اساس تجربه خود، دیگر به هیچكس اعتماد نداشت.

حتی شرط گذاشت كه اسم و عكسی از او در گزارش نباشد، سپس با اشك فروریخته از بغضی كهنه، گفت: 13 ساله بودم كه به اجبار پدر پای سفره عقد یكی از پسران روستا، كه چهار سال از من بزرگتر بود نشستم تا پیمان زناشویی برایم بسته شود.

زهرا افزود: پدر و مادرم سخت باور دارند كه دختر را باید زود شوهر داد و همین باعث شد تا قبل از ثبت خاطره ای ماندگار در ذهن و جانم از روزهای شاد و سازنده كودكی، دغدغه های جدی و گاه خردكننده زندگی زناشویی بر سرم آوار شود.

این جوان روستایی كه اكنون وظایف مادری و تر و خشك كردن و تربیت دو فرزند دامنش را گرفته است، ادامه داد: چنین فرهنگی در بسیاری از خانواده های روستایی با قوت جریان دارد بطوری كه اگر حتی اندك زمزمه مخالفتی با ازدواج از كودك تحت اجبار شنیده شود نه تنها والدین بلكه دیگر اقوام و همسایگان و حتی اهالی دور و نزدیك در روستا به شدت موضع گرفته و روز و شب تو را سرزنش و توبیخ می كنند، جریانی پرفشار از شماتت و آزار روحی روانی كه تا پای سر سفره عقد ننشینی، بی وقفه ادامه دارد.

وی كه شوهرش او را از ادامه تحصیل منع كرده است، گفت: همسر 17 ساله ام كه دست بزن هم دارد و یافتن بهانه برای برای كتك زدنم برایش سخت نیست، همان بچه ای است كه تا یك روز پیش از عقد و عروسی شاهد بازیهای او در كوچه با دوستانش بودم بطوری كه حتی در خیالم هم نمی گنجید قرار است زیر یك سقف نقش شوهرم را ایفا كند.

رواج گسترده كودك همسری

پدیده رنج آور كودك همسری داستانی كهنه اما همچنان جاری و به شكلی تعجب آور گسترده در روستاهای كاشمر است چنانكه معاون آموزش متوسط اداره آموزش و پرورش این شهرستان گفت: 90 درصد كودك همسران، دانش آموزان مدارس روستایی هستند.

عزت الله طاهریان در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: بررسی های نشان داده كه درصد قابل توجهی از موارد ترك تحصیل دانش آموزان ظرف سالهای اخیر با كودك همسری پیوند خورده است.

وی ادامه داد: بر این اساس افزون بر 50 درصد دانش آموزان ترك تحصیل كرده در كاشمر فراتر از اختیار خود گرفتار معضل كودك همسری شده و به همین دلیل بطور ناخواسته از ادامه تحصیل بازمانده اند.

معاون آموزش متوسط اداره آموزش و پرورش كاشمر گفت: سطح تحصیلات اغلب دختران روستایی این شهرستان در حالی بالاتر از همسرانشان است كه شوهران آنها از ادامه تحصیل این بانوان پس از ازدواج ممانعت می كنند.

وی افزود: مدیران آموزش و پرورش كاشمر بارها و به دفعات برای اصلاح این وضعیت با مسوولان دهیاریها و اعضای شوراهای روستایی نشست گذاشته و گفتگو كرده اند كه بعضا نتیجه مثبت داشته و باعث بازگرداندن برخی از این كودك همسران به كلاس درس برای ادامه تحصیل شده است.

طاهریان به موانع فراروی این تلاشهای فرهنگی و مسوولانه نیز اشاره و بیان كرد: والدین و بزرگان تصمیم گیر در خانواده برخی از چنین دخترانی، با این استدلال كه فرزندشان ازدواج كرده، اصرار بر ترك درس و مدرسه از سوی آنها داشته و مانع ادامه تحصیل دختران می شوند كه این معضلی جدی است.

وی گفت: بیشترین آمار كودك همسری در روستاها دامنگیر دانش آموزان پایه های تحصیلی ششم، هفتم و هشتم است كه چنین مواردی در شهرها بسیار كمتر است.

معاون آموزش متوسط اداره آموزش و پرورش كاشمر افزود: اگر دانش آموزی ممانعت همسرش را از ادامه تحصیل وی گزارش نماید، مسوولان این اداره بطور قطع اقدام به پیگیری موضوع می كنند تا فرد به اجبار محروم شده از تحصیل را به مدرسه بازگردانند.

وی ادامه داد: چنین اقداماتی برای كاستن از آمار ترك تحصیل با وجود پیگیری های مكرر مسوولان، به خاطر ترس و واهمه دختران ازدواج كرده از شوهرانشان كمتر به نتیجه مطلوب و بازگرداندن آنها به درس و مدرسه می انجامد.

طاهریان به سابقه فعالیت مدرسه ویژه افراد متاهل در كاشمر اشاره و بیان كرد: این مدرسه به دلیل آسیبهایی كه داشت اكنون تعطیل شده است اما دانش آموزان متاهل مایل به ادامه تحصیل باید تعهد بدهند كه در محیط مدرسه همانند دانش آموز عادی و غیرمزدوج رفتار كرده و با دیگر دانش آموزان در خصوص ازدواج نكنند.

وی گفت: بر این اساس اگر دانش آموز متاهل سبب خلل در روند تحصیل دیگر دانش آموزان شود به مرخصی خواهد رفت تا حضورش در فضای مدرسه به موعد امتحان محدود شود. اگر وضعیت حضور و رفتار دانش آموزان متاهل در مدرسه مطلوب و بدون مشكل باشد حتی برای ادامه تحصیل به مدارس بزرگسالان نیز هدایت می شوند.

معاون آموزش و پرورش كاشمر افزود: گرچه بسیاری از دانش آموزان متاهل شاغل به تحصیل، ازدواج خود را پنهان كرده و آن را اعلام نمی كنند ولی بررسی ها نشان داده كه هم اینك 10 درصد دانش آموزان مقطع متوسطه در این شهرستان متاهل هستند.

علل و آسیبهای ازدواج زودهنگام

تلاشها و تجارب مسوولان و فعالان فرهنگی اجتماعی برای آگاهی بخشی افكار عمومی نسبت به پیامدهای ناصواب كودك همسری، ازدواج زودهنگام و اجباری نشان می دهد سایه سنت و تاثیر فرهنگ جاری موید كودك همسری بسیار سنگین و موثرتر از اینگونه فعالیتهای اصلاحی است، زیرا این پدیده نامطلوب فرهنگی اجتماعی، همچنان بطور زیرپوستی رواج داشته و بعضا در حال گسترش هم هست.

یك روانشناس اجتماعی، "كودك همسری" را از منظر دانش روز و علوم اجتماعی، شامل آن دسته از روابط زناشویی تعریف می كند كه در آن سن یكی از همسران و یا هر دوی آنها زیر 18 سال باشد.

احمد اكبری، سن ازدواج را مبتنی بر سه عامل "بلوغ جسمانی، بلوغ روانی و بلوغ اجتماعی" عنوان و بیان كرد: بر اساس پژوهشهای آماری، بهترین سن ازدواج در شرایط كنونی بین 28 تا 32 سالگی است.

وی افزود: همین پژوهشها نشان داده ازدواج در نوجوانی و یا پس از 35 سالگی، بیشتر از ازدواج در بازه زمانی مورد اشاره در معرض خطر جدایی قرار دارد.

این مدرس دانشگاه كاشمر ادامه داد: با وجود همه این تعاریف و پژوهشهای علمی، هم اینك ازدواج زودهنگام در برخی شهرها به نوعی از تفاخر و ارزش اجتماعی مبدل شده است.

وی "فقدان قوانین لازم و روشن، جریانهای فرهنگی، باورهای فردی، اعتقادات مذهبی و شرایط اقتصادی" را از علل ازدواج زودهنگام ذكر و بیان كرد: بر این اساس نمی توان همه موارد ازدواج زودهنگام و كودكان را نتیجه تصمیم والدین یا سرپرستان آنها قلمداد كرد.

اكبری گفت: رخداد كودك همسری در برخی موارد ناشی از انتخاب خود فرد كم سن و سال و تصمیم های فردی است و یا می تواند راه و روشی برای اعلام یا اعمال استقلال شخصی، بهانه ای برای ترك زندگی با والدین و اعضای خانواده در یك خانه، فرار از شرایط دشوار، فقر ناامیدكننده و یا حتی ناشی از خشونت خانوادگی باشد.

وی افزود: عمده ترین علت ازدواج زودهنگام در دخترها را می توان تبعیض جنسیتی عنوان كرد كه خود محصول فرهنگ هایی است كه زنان و دختران را بی ارزش می دانند.

این صاحب نظر آموزش فلسفه برای كودكان در حوزه تعلیم و تربیت كاشمر مطرح كرد: برخی والدین گمان می كنند كه اگر دختر دیر ازدواج كند، حرف شنوی ش از والدین كاهش پیدا كرده و دیگر نمی توان او را كنترل كرد. البته این نگرانی در مورد پسران هم وجود دارد ولی آزادی پسران در خانواده بیشتر از دختران است.

اكبری، همچنین به گناه افتادن جوانان و وارد شدن به روابط نامشروع و افكار گناه آلود را یكی از نگرانی های اصلی جوامع مذهبی دانسته و گفت: اغلب ازدواج های زودهنگام در خانواده های فقیر اتفاق می افتد، این خانواده ها برای كاهش هزینه های زندگی، به دست آوردن مقداری پول و فرار از چرخه فقر ترجیح می دهند فرزاندان‏شان در همان كودكی ازدواج كنند.

وی تصریح كرد: فشارهای اقتصادی در خانواده های پرجمعیت باعث می شود والدین سریع تر به این فكر بیفتند كه دختر خود را به خانه شوهر بفرستند تا بار هزینه زندگی شان كاهش پیدا كند. همین مساله عامل ازدواج با مردان سن بالا نیز می شود، پس دختران در سن پایین حتی خود را به عقد با مردان مسن با تمكن مالی در می آورند.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به پیامدهای ازدواج زودهنگام تصریح كرد: روانشناسان تا حدود 18 سالگی را دوره نوجوانی می دانند؛ یعنی فرد پایین تر از 18 سال هنوز وارد دوران بزرگ سالی نشده است. در این سن فرد هنوز به ثبات فكری و هیجانی نرسیده و نمی داند از خود، دنیا و زندگی چه می خواهد و طبعاً در چنین شرایطی نمی تواند در انتخاب همسر به درستی عمل كند.

اكبری اظهار كرد: یكی از مهم ترین تبعات نامطلوب ازدواج زودهنگام در دخترانی دیده می شود كه قبل از بلوغ جسمی، باردار می شوند و این امر باعث افزایش خطر مرگ و میر مادر و نوزاد می شود، آن ها در برابر عفونت های مقاربتی آسیب پذیرتر هستند؛ زیرا این افراد برای محافظت از خود در برابر بیماری های مقاربتی و بارداری آموزش ندیده اند.

وی با بیان این كه یكی از پیامدهای اصلی ازدواج زودهنگام بازماندن از تحصیل است، افزود: ازدواج زودهنگام می تواند به فرزندآوری نیز ختم شود، در نتیجه امكان تحصیل به ویژه برای دختران از بین می رود و این به معنی محدود شدن فرصت های رشد فردی و نداشتن مهارت های لازم برای فرزندپروری است.

اكبری، همچنین طلاق یا طلاق عاطفی را از دیگر پیامدهای ازدواج زودهنگام دانست كه نارضایی زناشویی را برای طرفین به ارمغان آورده است. از طرف دیگر هنگامی كه زوجین در سن پایین ازدواج كرده و بچه دار شوند، بلوغ كافی برای تربیت فرزند را نخواهند داشت و بنابراین هم خود و هم فرزندانشان دچار مشكلاتی خواهند شد.

والدین باید به خاطر داشته باشند ازدواج های زودهنگام چه بسا بیشتر از ازدواج های دیرهنگام بر روح و روان و جسم فرزندان شان آسیب وارد می سازد؛ آسیب هایی كه گاه تا پایان عمر فرد را رها نمی كند و فرد تعامل عادی خود را با محیط طبیعی، همسالان و خانواده از دست می دهد؛ بارداری زودرس برای كودكی كه خود هنوز كودكی های درونی و بیرونی اش فروكش نكرده مانند سمی است كه ذره ذره جسم و جان كودك را تحلیل می برد و چنین شخصی نمی تواند مادر خوبی برای فرزند خود باشد.

محرومیت های تحصیلی و به عهده گرفتن مسوولیت هایی كه فراتر از توان زوجین كم سن و سال است، منجر به بروز خشونت می شود. باید جلو وقوع ازدواج های عرفی در سن پایین گرفته شود، هرچند طبق قانون كودكان زیر 13 سال نباید مجوز ازدواج دریافت كنند؛ اما هستند مكان هایی كه پول بیشتر را دستمایه نقض قانون می كنند و ادعایشان جلوگیری از فساد در جامعه است.

مركز شهرستان 138 هزار نفری كاشمر در 228 كیلومتری جنوب غرب مشهد واقع است.

این شهرستان مركب از 2 بخش و 35 روستا است و 38 هزار نفر از جمعیت آن در نواحی روستایی سكونت دارند.

برچسب ها
- آسیب های اجتماعی
- كودك همسری
- ترك تحصیل
- كاشمر
- آسیب ها
- دختر نوجوان