طرح افزایش ظرفیت پزشكی كه طی سالیان اخیر بارها مطرح و مورد بحث و گفت و گو واقع شده است، جوانب پیدا و پنهان مختلفی دارد كه شاید همه این جوانب هنوز بررسی نشده باشد. برای مثال یكی از جوانب كمتر گفته شده این طرح كه می تواند در تصمیم گیری نهادهای قانونی مؤثر واقع شود، ارتباط ظرفیت پزشكی با مسئله جمعیت است.
در حال حاضر بر طبق ادعای وزیر محترم بهداشت، رئیس فرهنگستان علوم پزشكی و نیز رئیس سازمان نظام پزشكی، با توزیع مناسب پزشك در استانها، ممكن است بتوان كمبود را «فعلاً» و بصورت «حداقلی» رفع كرد تا جایی كه ضرورتی به افزایش «آنی» ظرفیت فعلی نباشد، ولی از این مهم نباید غافل شد كه در 20 سال آینده، حدود 20 تا 25 درصد جمعیت كشور را سالمندان تشكیل می دهند و هر سالمند چهار برابر فرد غیر سالمند پزشك در تخصص های مختلف نیاز دارد. ضمن اینكه می توان امید داشت با پیشرفت علم پزشكی در دو دهه آینده، طول عمر افراد سالمند و نیز امید به زندگی بیشتر خواهد شد.
در حال حاضر به علت كاهش تولد نوزادان و بنابراین كاهش تعداد كودكان، برخی از دبستان ها با كاهش دانش آموز متقاضی مواجه هستند. بر همین اساس، با یك محاسبه ساده می توان چنین نتیجه گیری كرد در 20 سال آینده با فاجعه كمبود جدی و شدید جوانان داوطلب و مستعد برای رشته های پزشكی مواجه خواهیم شد. حدود 14 سال طول می كشد تا اولین خروجی را به عنوان پزشكان متخصص از دانشجویان تازه وارد شده، داشته باشیم. از آنجا كه كشور در 20 سال آینده نزدیك به دو تا سه برابر متخصصین فعلی به نیروی تخصصی پزشكی بخصوص در مورد بیماری های مرتبط با سنین سالمندی نظیر قلب، داخلی و فوق تخصص های داخلی، طب سالمندان، مغز و اعصاب، جراحی، فیزیوتراپی، پرستاری، تغذیه و... احتیاج دارد. اكنون كه پنجره جمعیتی باز است، می توان به بهانه آماده نبودن زیر ساخت ها به فكر افزایش ظرفیت دانشجوی پزشكی نباشیم و درد آن را حس نكنیم(اگر چه هم اكنون هم گزارش هایی از كمبود پزشك متخصص حتی در شهرهای بزرگ شنیده می شود)، ولی وقتی كه از سویی تعداد دانشجویان ورودی ناگهان كاهش پیدا كرد، (حتی اگر آن زمان زیرساخت ایده آل مدعیان آماده شده باشد)، از سوی دیگر نسبت سالمندان به جوانان بسیار افزایش پیدا كرده باشد، دیگر جوانان مستعد به میزان كافی برای تحصیل در رشته های گروه پزشكی نخواهیم داشت و مجبور می شویم برای وارد كردن پزشك از خارج كشور اقدام كنیم كه هم از نظر ریالی هزینه های بیشتری خواهد داشت و هم مشكلات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی جدیدی برای كشور ایجاد خواهد شد.
بنابراین و از هم اكنون باید نسبت به افزایش ظرفیت دانشجویان پزشكی برای آینده ای نه چندان دور اقدام كرد و اگر این مسئله به تأخیر بیفتد، هیچ گاه نمی توان از ثمرات آن بهره مند شد. البته این بدان معنا نیست كه افزایش ظرفیت به طور كلی از هر نوع ملاحظه و درنگ خالی و یك انتخاب صد در صد خوب است. شاید در دنیای امروز صحبت كردن از انتخاب صد در صد درست، محال یا حداقل سخت باشد. اما نكات ایجابی و ضرورت برانگیز افزایش ظرفیت پزشكی بسیار بیشتر از نكات منفی و ملاحظات آن است.
مشابه این تصمیم سختی كه پیش روی جمهوری اسلامی و به طور كلی دولت سیزدهم است، تصمیم سختی است كه نظام با پیشرانی مجلس شورای اسلامی درباره جمعیت اتخاذ كرد. درباره جمعیت هم ملاحظات و نگرانی های فراوانی وجود داشت ولی نظام به این بلوغ رسیده است كه علی رغم وجود آن نكات، تلاش برای حمایت از خانواده و جوان سازی جمعیت یك ضرورت است كه بی توجهی به آن اگرچه شاید امروز خیلی حس نشود، اما فردای ما را به شدت تهدید می كند. آینده نگری و آینده پژوهشی و اتخاد تصمیمات سیاسی متناسب با این آینده پژوهشی، فصل ممیز یك سیاست پیشرو و به روز نسبت به سیاست غیرعقلانی و واپس گراست.
دكتر سید كاظم فروتن
دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شاهد