با توجه به یك پژوهش، تا 30 سال دیگر جمعیت زنان سالمند 3برابر امروز خواهد شد و در معرض آسیب بیشتری قرار خواهند گرفت گزارش
زهرا رستگارمقدم- روزنامه نگار
سالمندی مسئله ای است كه بیش از هر زمان دیگری كشور را تهدید می كند. آنقدر كه در بحث افزایش جمعیت بارها به آن اشاره و درباره آن هشدار داده شده است. حالا میرطاهر موسوی، استاد دانشگاه علوم توانبخشی با اشاره به اینكه در 30سال آینده تعداد زنان سالمند تنها،3 برابر می شود، می گوید كه برای كاهش چالش های آینده اگر به كپی برداری از سایر كشورها اكتفا كنیم، چه بسا آسیب پذیری زنان سالمند تنها بیش از پیش افزایش یابد. اما برای این روند چه برنامه ریزی هایی صورت گرفته است؟
700 هزار زن سالمند، تنها هستند
اما زنان سالمند تنها چه ویژگی هایی دارند؟ این گروه، زنانی هستند كه 60سالگی را پشت سر گذاشته و به تنهایی زندگی می كنند. تنها زیستی زنان سالمند آسیب پذیری آنها را افزایش می دهد و چالش های پیچیده ای برای آنها به وجود می آورد. بر پایه آخرین سرشماری ها تعداد زنان سالمند تنها در ایران رو به افزایش است. آمارها نشان می دهد هم اكنون یك پنجم، معادل 20 درصد زنان سالمند، یعنی 700هزار زن سالمند، تنها زندگی می كنند. این در حالی است كه این آمار در مردان یك چهارم زنان است. اگرچه ازدواج مجدد در میان سالمندان نسبت به گذشته بیشتر شده، اما متأسفانه اغلب زنان سالمند به دلیل محدودیت های عرفی و سنتی از ازدواج مجدد استقبال نمی كنند و آن را تابو می دانند. بر همین اساس2.4درصد آنان هرگز ازدواج نكرده و 4.4درصد شان اگرچه دارای همسرند، تنها زندگی می كنند. از سویی در آینده بیماری های زنان ، نبود نظام مراقبتی و حمایتی از سالمندان، نبود بیمه های مراقبتی، مشكلات اقتصادی و معیشتی موضوعات دیگری است كه زنان سالمند بیش از سایر اقشار جامعه از آن متاثر می شوند. مشكلات اقتصادی برای نگهداری از سالمند در كنار خانواده، فضای محدود منازل امروزی و هزینه درمان افراد سالمند، در مواردی فرزندان را ناچار می كند عزیزان شان را روانه خانه سالمندان كنند؛ خانه ای كه هیچ یك از آنها، آنجا را خانه خود نمی دانند و بسیاری از آنان تا آخرین روزهای عمر منتظر برگشت به منزل خود می مانند.
یك سوم خانوارها سالمندسرپرست می شوند
در پژوهشی علمی و كاربردی با موضوع «پیامدهای اجتماعی- اقتصادی زندگی زنان سالمند تنها» كه به تازگی انجام شده، مشخص شده است كه با توجه به افزایش الگوی تنهازیستی در میان زنان، خصوصا زنان سالمند، تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه در 30سال آینده تغییر خواهد كرد. به گونه ای كه تعداد این زنان 3 برابر حال حاضر شده و باید با درنظر گرفتن تضمین های قانونی و بودجه كافی برای اجرای سند ملی سالمندان در این زمینه اقدام شود. براساس همین تحقیق، بیش از 90درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در 3 دهك پایین درآمدی قرار گرفته اند، یعنی به طور جدی مشكل معیشتی داشته و برای پرداخت هزینه های درمان و توانبخشی با چالش رو به رو هستند. 71درصد زنان سالمند تنها، درآمدی ندارند و تنها 29درصد آنها درآمدی از آن خود دارند و از این بین نیز 3.5درصد درآمد كمتر از یك میلیون تومان و 13.5درصد نیز بین یك تا 3میلیون تومان درآمد دارند. نزدیك به 74درصد زنان سالمند تنهای ایرانی بی سوادند و در بین زنان سالمند تنهای با سواد اغلب (58.3درصد) دارای سواد در مقطع ابتدایی یا سوادآموزی هستند و توانایی چندانی برای بهره گیری از اینترنت و فناوری ها ندارند. پیش بینی می شود نسبت خانوارهای تك نفره در طول دوره 1395 تا 1430 دو برابر خواهد شد و از 8.7درصد در سال 1395به 16.4درصد در سال 1430 افزایش می یابد. بخش عمده این افزایش به دلیل روند فزاینده تنها ماندن سالمندان است. در سال1395 تنها 10درصد خانوارهای كشور سالمندسرپرست بوده اند اما با توجه به روند افزایشی سالمندی جمعیت در كشور، نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430 به 32درصد، یعنی یك سوم كل خانوارهای كشور افزایش خواهد یافت.
از امروز باید برای سالمندی برنامه ریزی كرد
ذكر این مسئله خالی از لطف نیست كه سالمندان تنهای 30سال بعد، باسوادتر از زنان سالمند تنهای امروزی هستند، مهارت بیشتری در بهره گیری از تكنولوژی دارند و بخش مهمی از شبكه اجتماعی زنان سالمند تنها در 3دهه بعد، در فضای مجازی شكل خواهد گرفت. آنها از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند، به احتمال زیاد درآمد و وضعیت اقتصادی بهتری دارند، اما به دلیل نداشتن فرزند یا محدود بودن ابعاد خانواده، حمایت های غیررسمی آنها به گونه چشمگیری كاهش می یابد. به همین دلیل لازم است از اكنون برای آن روزها برنامه ریزی شود. احمد دلبری، رئیس انجمن طب سالمندان معتقد است با توجه به رشد روزافزون سالمندان زن در كشور، توجه به كیفیت زندگی آنها از فاكتورهای اساسی در سلامت اجتماعی است. او می گوید: «اگرچه امید به زندگی در زنان بیش از مردان است، اما آنها با مشكلات جسمانی و روحی بیشتری نسبت به مردان دست و پنجه نرم می كنند. از سویی نسبت زنان به مردان شاغل كمتر است كه پیامد خطرناكی در دوره سالمندی محسوب می شود، زیرا با تجرد قطعی این وضعیت در آنها تشدید خواهد شد.» او با اشاره به سند ملی سالمندی می گوید: «با وجود 8میلیون سالمند در كشور، تقسیم كار ملی در این باره صورت نگرفته است. هر ارگانی به شكل جزیره ای در حوزه سالمندان فعالیت می كند و چه بسا بسیاری از ارگان ها وظایف خود را در قبال این گروه انجام نمی دهند. اما این سند با وجود اینكه 18سال است كه پیگیری، تحقیق، نوشته و ابلاغ شده، هنوز به مرحله اجرا نرسیده و متولی امر مشخص نشده است. قرار بود كه در این 18سال 13شورای سالمندی به ریاست رئیس جمهور یا معاون او شكل بگیرد. همین امر نشان می دهد جمعیت سالمندان هنوز اولویت دولت نیستند.» اما بزرگ ترین چالشی كه خانواده ها با آن روبه رو هستند، از نظر دلبری، نگهداری و مراقبت از سالمندان است: «با كاهش ابعاد خانواده و تغییرات فرهنگی و اجتماعی، سالمندان آینده یا فرزندی ندارند یا تنها و مجردند. به همین دلیل وقتی این افراد به 60سالگی یا بیشتر نزدیك می شوند، نیاز به مراقبت دارند. اكیدا توصیه می شود كه افراد به دوره سالمندی خود توجه كنند. از سویی سالمندی سالم تر، فعال تر و پویاتر را باید از دوره جوانی و میانسالی شروع كرد. ما باید یاد بگیریم چطور از خود مراقبت كنیم.»