فارس: دفتر مطالعات اجتماعی مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به تشریح موضوع واكسن كرونا بررسی وضعیت تولید، خرید، دسترسی و چالش های آن در ایران پرداخت كه متن این گزارش به شرح زیر است:

پس از شیوع ویروس كرونا در سال 2019 اقتصاد جهان وارد ركود شد. روابط اجتماعی و محیط های كسب وكار محدود و معیشت بسیاری از مردم جهان با مشكل مواجه شد. در این میان و با نبود دارویی مؤثر علیه این بیماری، تولید واكسن یكی از راه حل های مورد توجه دولت ها برای خروج از وضعیت بحرانی كنونی است. اما تولید واكسن هم توسط شركت های بزرگ خارجی و هم شركت های داخلی با چالش هایی همراه است كه تزریق عمومی آن را در كوتاه مدت با ابهام مواجه می كند.

گزارش مركز پژوهش های مجلس می افزاید؛ برای ساخت یك واكسن، باید مراحلی طی شود (چهار مرحله) تا مجوز مصرف عمومی برای آن صادر شود. هدف از این مراحل كه بین یك الی چهار سال زمان می برد، اثبات «ایمنی»، «كارایی» و «اثربخشی» واكسن است. واكسن های موجود در بازار جهانی برای كرونا آزمون ایمنی و اثربخشی خود را صرفاً در جمعیت های محدود و كنترل شده و آن هم در كوتاه مدت اثبات كرده اند و تأییدیه هایی كه برای آن ها صادر شده به صورت اورژانسی بوده است.

براساس این گزارش چهار الگوی اصلی در ساخت واكسن كرونا در دنیا شامل «بر پایه ویروس كامل»، «بر پایه پروتئین»، «بر پایه ناقل ویروسی» و «بر پایه اسید نوكلوئیك» (DNA/RNA) وجود دارد. در مورد دو روش اول یعنی روش «بر پایه ویروس كامل» و روش «بر پایه پروتئین» نگرانی در مورد عوارض جانبی وجود ندارد، زیرا این روش ها تجربه شده و رایج تر هستند. در مورد روش ناقل ویروسی نیز از نظر بروز عوارض جانبی نگرانی جدی ای وجود ندارد، اما هنوز در جمعیت گسترده مورد استفاده قرار نگرفته است. اما روش چهارم یعنی روش اسیدنوكلوئیك (DNA/RNA) به لحاظ فناوری جدیدتر از بقیه است و از این جهت ممكن است دارای عوارض ناشناخته باشد و به همین دلیل نگرانی هایی در مورد آن وجود دارد.

گزارش مركز پژوهش های مجلس تصریح می كند كه در تاریخ معاصر موارد فراوانی از دارو ها و واكسن ها بوده كه پس از ورود به بازار و استفاده در جمعیت گسترده، عوارض جبران ناپذیری را از خود نشان داده است. «تالیدوماید» یكی از تراژدی های غمبار بشر است كه به دلیل سهل انگاری در مطالعات ایمنی دارو به وقوع پیوست. این دارو كه تأییدیه های لازم جهت درمان تهوع صبحگاهی مادران باردار را گرفته بود و توسط پزشكان تجویز می شد، موجب تولد نوزادانی شد كه دچار نقص در رشد دست و پا شده بودند؛ بنابراین با توجه به اینكه همه واكسن ها هنوز ایمنی خود را در جمعیت های گسترده و در بلندمدت اثبات نكرده اند، باید نسبت به استفاده عمومی از این واكسن ها با احتیاط كافی اقدام شود. واكسن های mRNA به دلیل اینكه اولین بار است كه در انسان استفاده می شوند حساسیت های بیشتری را می طلبند.

براساس این گزارش در بین واكسن های تولید شده برای پیشگیری از كرونا، واكسن «فایزر» و «مدرنا» بر پایه الگوی mRNA ساخته شده اند و سابقه قبلی در استفاده انسانی نداشته و نگرانی هایی بابت عوارض بلندمدت آن ها در بدن انسان مطرح است. به علاوه واكسن «فایزر» نیاز به نگهداری در دما های منفی هفتاد درجه دارد كه همین موضوع موجب می شود تا استفاده و حمل ونقل آن توسط بسیاری از كشور ها با محدودیت مواجه شود.

گزارش مركز پژوهش های مجلس تصریح می كند كه در نیمه اول سال 2021 همه شركت های تولیدكننده واكسن كرونا با الگو های مختلف، حدود 19 میلیارد دوز واكسن كرونا در دنیا تولید خواهند كرد؛ بنابراین تا چند ماه آینده واكسن های متنوعی در بازار به وفور یافت خواهد شد، اما مسئله این است كه كدامیك از این واكسن ها ایمن تر و دارای اثربخشی بهتری است و تزریق گسترده آن ریسك كمتری خواهد داشت؟ پاسخ به این مسئله مستلزم گذر زمان و بررسی دقیق ابعاد علمی، سیاسی و تاریخی موضوع و همچنین سابقه كشور و شركت سازنده در موقعیت های مشابه است.

این گزارش با بیان اینكه در مورد واكسن های ایرانی تاكنون دو واكسن به مرحله مطالعات انسانی رسیده اند، می افزاید یكی واكسن شفافارمد تحت نظارت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و یكی واكسن انستیتو پاستور كه با همكاری كشور كوبا در حال توسعه است. چنانچه در تولید این واكسن براساس مفاد قرارداد عمل شده و طرف ایرانی بتواند در تولید و توسعه آن نقش نظارتی داشته باشد و این نقش را به خوبی ایفا كند. با توجه به اینكه طرف ایرانی در توسعه و تولید آن نقش نظارتی دارد، می تواند واكسن قابل اعتمادی باشد. ایران و كوبا بیش از دو دهه است كه سابقه همكاری در بیوتكنولوژی و پزشكی دارند. به عنوان مثال تولید واكسن هپاتیت بی در ایران محصول همین همكاری مشترك است.

براساس گزارش مركز پژوهش های مجلس شركت های داروسازی چندملیتی سوابق فراوانی در تخلفات دارویی دارند. براساس اطلاعات وب سایت رسمی وزارت دادگستری آمریكا، شركت داروسازی «فایزر» در سابقه خود بیشترین جریمه به علت تخلفات دارویی را به نام خود ثبت كرده است. در سیستم قضایی آمریكا برای این شركت تاكنون 74 مورد محكومیت قطعی بابت «به خطر انداختن سلامت جامعه»، «پنهان كاری در اثربخشی محصولات» و «فریبكاری» ثبت شده است.

فایزر از سال 2000 میلادی تاكنون با بیش از چهار میلیارد و712 میلیون دلار جریمه روبه رو شده است. شركت آسترازنكا كه شركتی انگلیسی است نیز تخلفات متعددی در پرونده كاری خود دارد و از سال 2000 تاكنون 21 مورد تخلف دارویی برای این شركت ثبت شده كه مجموع جریمه های آن از این بابت به بیش از یك میلیارد و 140 میلیون دلار می رسد. همچنین یكی از جنجالی ترین رویداد های حوزه سلامت دنیا در چند سال اخیر به ماجرای ورود خون های آلوده به ویروس ایدز از كشور فرانسه به سایر كشور ها ازجمله ایران برمی گردد. «انستیتو مریو» فرانسه فاكتور های انعقادی آلوده را كه برای درمان بیماران هموفیلی كاربرد دارد تولید كرده و به كشور های دیگر صادر می كرد. مطابق آمار، قربانیان این فراورده های خونی آلوده به ویروس ایدز در ایران حدود 250 نفر بودند كه اكثراً از بیماری هموفیلی رنج می بردند و فرانسه نیز به خاطر فروش این دارو های آلوده و خسارتی كه به شهروندان ایرانی زده بود هرگز به ایران غرامتی پرداخت نكرد. به علاوه آمریكا با ایجاد موانع مالی بار ها از ورود اقلام پزشكی و دارویی ضروری به ایران جلوگیری كرده و دسترسی مردم به دارو و تجهیزات پزشكی را دچار مشكل كرده است.

در نهایت راهبرد مؤثر برای خرید یا ساخت واكسن در ایران بدین نحو پیشنهاد شد كه تا عوارض ناشی از تزریق واكسن ها و مقایسه بین آن ها به طور كامل مشخص نشود، تزریق عمومی هیچ نوع واكسنی در دستور كار قرار نگیرد همچنین واكسن های طراحی شده بر پایه mRNA به دلیل بالا بودن قیمت آن ها نسبت به سایر واكسن ها، جدید بودن تكنولوژی و ناشناخته بودن عوارض بلندمدت آن ها و نگهداری در دمای منفی بیست تا منفی هفتاد درجه و مشكلات حمل ونقل نمی توانند برای تجویز عمومی پیشنهاد شوند. علاوه بر آن تخلفات گسترده شركت های فایزر، آسترازنكا و همچنین انستیتو مریو فرانسه در ارسال خون های آلوده و همچنین مشخص نبودن عوارض بلندمدت ناشی از واكسن، استفاده از واكسن كشور هایی كه قبلاً سابقه تخلف و عدم پاسخگویی داشته اند در سطح عمومی و حتی خرد، عقلایی به نظر نمی رسد. درنهایت باید گفت واكسن های طراحی شده بر پایه ویروس ضعیف شده یا غیرفعال، سال هاست كه به صورت گسترده در انسان استفاده شده و نگرانی های ایمنی و عوارض دو الگوی قبلی را ندارد و اگر كشوری غیر از سه كشور مذكور قادر به تأمین این نوع واكسن ها باشد، ایران می تواند برای بخشی از جمعیت خود كه در مواجهه مستقیم با بیماری هستند (مانند كادر درمان و اقشار آسیب پذیر) در زمان كوتاه و از منابع مطمئن واكسن خریداری كند یا اینكه ایران خود به تولید واكسن مورد اعتمادی برسد، كه انتظار می رود این اتفاق درنهایت تا بهار 1400 بیفتد.