آرمان ملی- منیره چگینی: آمار و شواهد می گویند كه كودكان در شرایط اقتصادی، قربانیان فقر هستند این موضوع در میان دختران خود را به شكل «كودك» همسری و در میان پسران «كاسبان» و «كارگران» با كمترین دستمزد نشان می دهد. هر چند كه مسئولان باور دارند كه حدود 70 تا 80 درصد كودكان كار و خیابانی، اتباع خارجی با فراوانی كودكان افغانستانی و پاكستانی هستند، اما كم نیستند خانواده هایی كه كودكانشان را برای كار به سر چهارراه ها یا در مترو می فرستند و این موضوع در یك دهه اخیر با افزایش مشكلات اقتصادی، بیشتر خود را نشان می دهد. هر چند كه آمار دقیقی از تعداد كودكان كار یا خیابان در كشور وجود ندارد، اما معاون وقت امور اجتماعی سازمان بهزیستی كشور در سال گذشته اعلام كرد كه «55 درصد كودكان كار و خیابان ایرانی نیستند.» و این آمار در تهران بازهم به گفته مسئولان بهزیستی به 84 درصد می رسد. در این میان اگر نگاهی به آسیب های كودكان ایرانی نیز بیندازیم، شاهد خواهیم بود كه آمارهایی از وارد شدن انواع آسیب های جسمی و روحی به كودكان كار، در میان ایرانیان مشهود است. بنا به آمار كه ماه های گذشته منتشر شد، تحقیقات وزارت بهداشت نشان می دهد در ایران، موارد سوءتغذیه در استان هایی مانند سیستان وبلوچستان، كهگیلویه و بویراحمد، ایلام، هرمزگان، خوزستان، كرمان، بوشهر و خراسان جنوبی می توان مشاهده كرد. پس از شناسایی 8 استان دچار سوءتغذیه ، طرحی با اهدافی ویژه برای مقابله با این مشكل با عنوان «باغ» تعریف شد و باید در انتظار دستاوردهای آن باشیم. به عنوان مثال در استانی مانند كرمان 11هزار و 800 كودك مبتلا به سوءتغذیه وجود دارد و همچنین 7هزار و 558 مادر باردار و شیرده زیرپوشش كمیته امداد امام خمینی(ره) كرمان قرار دارند.

فقر غذا و آموزش

در این میان، آن طور كه برخی پژوهش ها نشان می دهد، حدود 80 درصد كودكان كار دچار كاهش قد، 86 درصد دچار كاهش وزن، 77 درصد دچار بیماری های دهان و دندان، 73 درصد دچار بیماری های چشم، 61 درصد دچار بیماری های دستگاه تنفسی، 64 درصد دچار بیماری های قلبی، 60 درصد دچار بیماری های گوش و حلق و بینی، 82 درصد دچار بیماری های پوست و 60 درصد دچار بیماری های دستگاه گوارشی هستند. همچنین مطابق پژوهش های انجام شده، متأسفانه بسیاری از كودكان كار به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی خانواده های خود و دریافت نكردن آموزش های اجتماعی مناسب، دچار انواع آسیب های اجتماعی به خصوص ارتكاب به جرم می شوند؛ به نحوی كه برآورد می شود 80 درصد این كودكان دچار پرخاشگری و خشونت هستند، 50 درصد آنها به سرقت، 41 درصد به خرید و فروش مواد مخدر و 85 درصد آنها به تخریب اموال عمومی دست می زنند، 54 درصد كودكان كار به حقوق شهروندی دیگران بی توجهی می كنند و در برقراری ارتباط مشكل دارند و 55 درصد آنها نیز به بزه كاری تمایل دارند. مساله دیگری كه باید به آن توجه داشت، این است كه آسیب های جسمی و روانی گوناگونی كه به كودكان كار وارد می شود، این كودكان را در معرض دچار شدن به انواع اختلالات یادگیری قرار می دهد؛ به طور مثال، برآوردها نشان می دهد كه 32 درصد كودكان كار دچار مشكل كمبود حافظه، 30 درصد مشكلات یادگیری، 61 درصد دچار اختلال خفیف ذهنی، 21 درصد كمبود كنجكاوی، 64 درصد كمبود شناخت محیط و 61 درصد دچار مشكلات گفتاری هستند.

قوانین زیاد، اما بدون ضمانت اجرایی

در یك دهه گذشته قوانین و آیین نامه های بسیاری برای ساماندهی كودكان كار و زباله گرد در جهت رفع مشكلات آموزشی و تغذیه آنها به اجرا درآمده، ولی بسیاری از آنها ناكارآمد بوده یا اصلا ضمانت اجرایی نداشته و فقط روی كاغذ آمده اند. به عنوان مثال یكی از این طرح ها، ممنوعیت كودكان برای زباله گردی از سوی شهردار وقت تهران بود. در زمان پیروز حناچی، ابلاغیه ای به شهرداران مناطق مبنی بر ممنوعیت فعالیت كودكان زباله گرد در تهران صادر شد، اما تا به امروز كه حدود دو سال از آن ابلاغیه می گذرد، نه ضمانت اجرایی پیدا كرد و نه از تعداد كودكان زباله گرد كاسته شد. هر روز بر تعداد كودكان كار و زباله گرد افزوده می شود، كودكانی كه قربانیان همیشگی فقر لقب می گیرند. در این رابطه مونیكا نادی، فعال حقوق كودك به «آرمان ملی» می گوید: زباله گردی كودكان یكی از آسیب های اجتماعی جدی در جامعه ماست در حالی كه قانون اساسی كشور ما دولت ها را به ایجاد امكانات عادلانه برای رفع فقر ملزم كرده است. پیمان نامه جهانی حقوق كودك نیز كه سند بین المللی مادر است و از سوی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شده، در ماده 32 به تكلیف دولت ها برای حمایت از كودكان برای كار زیان بار و مخل وضعیت تحصیلی و بهداشتی شان تاكید می كند. در قانون كار نیز تاكید شده كه كار برای كودك زیر 15 سال ممنوع است. از سوی دیگر ما مقابله نامه بین المللی «مبارزه با بدترین اشكال كار كودكان» نیز داریم و در این قانون كارهایی كه به دلیل ماهیت آن ممكن است به كودك ضرر و آسیب به اخلاقیات، جسمی، روحی و... وارد كند برای كودكان مطلقا ممنوع می شود. یعنی قوانین ما كار كودكان را ممنوع كرده، چه برسد به زباله گردی كه آسیب پذیرترین كودكان كار است. بر خلاف قوانین و وظایف ذاتی دولت ها بچه ها مجبور به كار هستند و طرح های ساماندهی آنها با وجود بودجه های عجیب و غریب همچنان ناكارآمد مانده است. وی همچنین خاطرنشان می كند: یك گروه كثیری از زباله گردها مهاجران كشورهای همسایه هستند و وقتی این كودكان به كشور ما پناه می آورند باید حمایت لازم از آنها صورت بگیرد. مثلا وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی مسئول اجرای كنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری برای مقابله با بدترین اشكال كار كودك است، ولی در عمل كار خاصی انجام نمی دهد. شورای شهر نیز طبق قانون اساسی و قانون شورا ها باید نقش نظارتی بر شهرداری و سازمان های تابعه داشته باشد، ولی با وجود اینكه متولی بحث پسماند در شهرها، شهرداری است، واگذاری به بخش خصوصی و كمبود نظارت در این سیستم معیوب به نظر می رسد.