مهدی احمدی

تهران- ایرنا- «مروئه وامقی» می گوید: آمار و ارقام در مورد كار كودكان در شهرها و روستاهای ایران بسیار متفاوت است، زیرا از نظر برخورداری از یك سیستم مركزی جمع آوری اطلاعات كه بتواند با استفاده از روش های یكسان و علمی و در سال های مختلف گزارشی درست و صحیح ارائه كند، ضعیف هستیم.

پنجمین همایش «كنكاش های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران» در تاریخ 25 و 26 خرداد 1401 توسط انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.
تارنمای انجمن جامعه شناسی ایران در این زمینه گزارش داد: این همایش به موضوع «دگرگونی ها و پایداری های جامعه ایران: امیدها و بیم ها» اختصاص یافته است. انتظار نمی­ رود گرگونی های وسیع و ژرف به ­یكباره متوقف شوند یا تغییر جهت دهند یا حتی از شدت آن ها كاسته شود. دگرگونی ها به شدت ادامه دارند و هم می ­توانند زمینه ­سازِ پویش ها، جنبش ها و نهادمندی هایی باشند كه جامعه را به سمت توسعه ظرفیت­ های ملی برای آفرینشِ معنی، كاهش بحران­ های اجتماعی، رفع مشكلات، تقویت ظرفیت ­های توسعه اقتصادی و اجتماعی و بهبود زندگی مردم سوق دهند، هم می ­توانند زمینه ­ساز ناتوانی جامعه از ایجاد و بسط معنی، ارزش و هنجار و موجب وقوع بحران ­هایی باشند كه همبستگی اجتماعی و ملی و خوشبختی آحاد جامعه را تهدید می ­كنند.

این انجمن مهم­ترین هدف همایش را ایجاد امكان گفت ­وگو و مُباحثه اصولیِ جمیع اهالی علوم اجتماعی، صاحب­نظران، اندیشمندان و علاقه­ مندان درباره ایران، آثار دگرگونی های اجتماعی ایران در سده اخیر و چشم ­اندازهای گوناگونِ اُمیدآفرین یا بیم ­زای آینده این دگرگونی ها معرفی كرده است.

«مروئه وامقی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در پنجمین همایش «كنكاش های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران» سخنرانی با عنوان «روند كار كودكان در ایران در سه دهه اخیر» ارائه كرد كه در ادامه متن آورده می شود.



حدود 721 هزار كودك كار در ایران وجود دارد

«مروئه وامقی» عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به آمار و داده ها در خصوص كار كودكان اشاره می كند و می گوید كه «عمده مشكل در این خصوص به نحوه جمع آوری، ارائه داده ها و تعاریفی كه مربوط به كار كوكان است، مربوط می شود. به عنوان مثال در دسترس ترین داده ها در خصوص كار كودكان آن چیزی است كه در سرشماری های نفوس و مسكن ارائه شده است. بر همین اساس هم با توجه به سرشماری سال 1395 خورشیدی حدود 721 هزار كودك كار در ایران وجود دارد كه در سه استان سیستان و بلوچستان، آذربایجان و كردستان بیشتر از استان های دیگر است. در این میان نسبت پسران كه فعالیت اقتصادی دارند تقریباً یك به چهار است.»

وامقی در ادامه می افزاید: «اگر با توجه به سرشماری های گذشته به این آمارها نگاه كنیم ما در طی سه دوره سرشماری از رقم 9.56 در سال 1385خورشیدی به 4.52 و سپس به 3.67 درصد نرخ فعالیت اقتصادی كودكان گروه سنی 10 تا 17 سال رسیده ایم. در این میان نرخ فعالیت اقتصادی پسران در این سه دوره كاهش داشته و تفاوت شهر و روستا و تفاوت در گروه های سنی وجود دارد كه در همه این موارد كاهش دیده می شود.»

با توجه به سرشماری سال 1395 خورشیدی حدود 721 هزار كودك كار در ایران وجود دارد كه در سه استان سیستان و بلوچستان، آذربایجان و كردستان بیشتر از استان های دیگر استاز 1394 تا 1396 نرخ مشاركت اقتصادی كوكان افزایش داشته است

عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به آمار و اطلاعات در خصوص نرخ مشاركت اقتصادی كودكان در كشور اشاره دارد و خاطرنشان می كند كه «براساس آن چیزی كه با استفاده از آمارهای طرح آمارگیری نیروی كار در گزارش وزارت كار در سال 1398 خورشیدی ارائه شده، می بینیم كه در سال 1396 خورشیدی نرخ مشاركت اقتصادی در مورد پسر و دختر نرخی افزایشی داشته است؛ یعنی ما براساس سه سرشماری تا سال 1395 خورشیدی نرخی كاهشی داشته ایم اما از سال 1394 تا 1396 خورشیدی نرخ مشاركت اقتصادی كوكان در گروه دختران و پسران افزایش داشته است و در سال 1397 خورشیدی به نظر می رسد كه مجدداً كمی كاهش پیدا كرده است. همین نمودار هم اگر برای گروه كودكان 10 تا 19 ساله هم ترسیم كنیم دیده می شود كه این روند طی شده است.»

نبود سیستم پایش اطلاعات كودكان كار

وامقی به آمار و اطلاعات در مورد كودكان كار خیابانی در ایران اشاره می كند و عنوان می دارد كه «شهرداری تهران در سال 1389 خورشیدی گزارشی در مورد كودكان خیابانی هفت تا 18 سال در این شهر تهیه كرد كه به رقم 12 هزار و 490 نفر به در كل تهران رسید. البته تمام اینها كودك كار خیابانی نبودند و برخی از آنها در محل های غیراز خیابان مانند كوره ها و ... مشغول به كار بودند. در سال 1390 خورشیدی ما یك مطالعه در تهران انجام دادیم و تعداد كودكان كار خیابانی در حدود 7 هزار و 200 نفر بودند.»

وی در ادامه می افزاید: «در واقع دیده می شود كه آمار و ارقام در خصوص كودكان كار بسیار متفاوت هستند و این نشان می دهد كه ما از نظر داشتن یك سیستم مركزی جمع آوری اطلاعات كه بتواند با استفاده از روش های یكسان و علمی و در سال های مختلف گزارشی درست از تعداد كودكان كار ارائه كند و ما بتوانیم امكان مداخله برای بهبود شرایط كودكان داشته باشیم، ضعیف هستیم.»

اطلاعات در مورد كار كودكان در روستاها بسیار كم است

استاد دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی معتقد است كه «بیشتر مطالعاتی كه ما در مورد كار كودك در ایران داریم مربوط به كودكان خیابانی است و گروه های دیگر شغلی و كار روستایی كودكان اطلاعات خیلی كمتر است.»

وی می گوید كه «در مورد تحصیلات كودكان هم چیزی در بین 2.4 دهم تا 50 درصد گزارش شده است. در آمار نشان می دهد كه به طور متوسط چیزی بین 10 تا 17 درصد كودكان بی سواد هستند و بین 40 تا 60 درصد كودكان كار ترك تحصیل كرده اند. البته نرخ بی سوادی كودكان كار روستایی و شهری با تفاوت های كمی و ترك تحصیل آنها شبیه به یكدیگر است.»

بیشتر مطالعاتی كه در مورد كار كودك در ایران داریم مربوط به كودكان خیابانی است و در مورد گروه های دیگر شغلی و كار روستایی كودكان اطلاعات خیلی كمتر است75 درصد كودكان در تمام هفته مشغول به كار هستند

وامقی در خصوص ساعات كار كودكان می گوید: «مطالعاتی كه در مورد ساعات كار كودكان وجود دارد نشان می دهد كه ساعات كار آنها زیاد است؛ یعنی كودكانی كه برای خانواده كار می كنند بین سه تا پنج ساعت در روز و آنهایی كه برای دیگران كار می كنند هفت ساعت در روز و به طور متوسط سه تا چهار روز در هفته كار می كنند. البته با توجه به ساعات كار آمار نشان می دهد كه 75 درصد كودكان در هفت روز هفته مشغول به كار هستند.»

كار كودكان تحت تاثیر چه عواملی است؟

عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در خصوص عوامل مرتبط با كار كودكان معتقد است كه «زندگی در روستا به هر علتی نقش مهمی در كار كودكان دارد و كودكان روستایی بیشتر از كودكان شهری كار می كنند. تعداد افراد خانواده هم در كار كودكان دخیل است. به گونه ای كه مطالعات نشان می دهد كه با افزایش جمعیت خانواده ها احتمال كار كردن كودكان، ساعات كار و ترك تحصیل آنها بیشتر می شود و این اتفاق در مورد كودكان روستایی و كودكان شهری یكسان است.»

وی در خصوص ارتباط تحصیلات والدین و كار كودكان می گوید كه «هر چه كه والدین كودكان بی سوادتر و كم سوادتر باشند احتمال كار آنها بیشتر است و برعكس تحصیلات بالاتر والدین كودكان آنها را در برابر اشتغال به كار، ساعات كار طولانی و ترك تحصیل محافظت می كند. اشتغال و بیكاری والدین هم در كار كودكان نقش دارد. به طوری كه بیكاری پدران در خانواده های كودكان كار زیاد است و در مطالعات گذشته حتی تا حدود 39 درصد می رسد و ممكن است امروز بسیار بیشتر شده باشد. مطالعات نشان می دهد كه مشاغل پدران نیز در كار كودكان تاثیر دارند. به گونه ای كه پدرانی كه مشاغلی با سطح درآمد پایینی دارند كودكانشان بیشتر كار می كنند و در بیشتر مطالعات كودكان علت كار خود را كمك به معیشت خانواده می دانند. همچنین اعتیاد و جرم و مهاجرت خانواده ها نیز در كار كودكان دخیل هستند.»

هرچه والدین كودكان بی سوادتر و كم سوادتر باشند احتمال كار كردن آن ها بیشتر است و برعكس تحصیلات بالاتر والدین، كودكان را در برابر كار، ساعات طولانی كار و ترك تحصیل محافظت می كندچرا شیوع كار كودكان كاهش یافته است

وامقی این سئوال را مطرح می كند كه چرا شیوع كار كودكان براساس سه گزارش سرشماری عمومی نفوس و مسكن كاهش پیدا كرده است؟ و در پاسخ می گوید كه «كار كودكان مساله ای پیچیده و چندجانبه است و اگرچه عوامل اقتصادی نقش مهمی در آن ایفا می كنند اما باید به عوامل دیگر هم در این خصوص توجه داشت و به تفاوت های متغییرهای دیگر مانند متغییرهای فرهنگی هم در كار كودكان نگاه كرد.
بنابراین مجموعه ای از متغییرهای در روند كار كودكان تاثیر می گذارد. از جمله اینكه در برخی آمارها كار دختران در خانواده، كار كودك محسوب نمی شود و اگر این را وارد معادلات كنیم می تواند آمار و ارقام را تغییر دهد. بنابراین براساس شاخص رفاه اجتماعی كه تدوین شده وضعیت رفاه اجتماعی در سال های 1375 تا 1390 خورشیدی با نوساناتی در حال افزایش بوده و بعد هم شیب تندتری پیدا می كند كه این تا حدودی توجیه كننده كار كودكان براساس سرشماری می شود كه چرا كار آنها كاهش پیدا كرده است.»

نقش ساختارهای كشور بر كار كودك

عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در خصوص محدودیت های آمار و اطلاعات كار كودكان در ایران معتقد است كه «بسیاری از این اطلاعات مربوط به خانواده ها و ویژگی های كودكان هستند و تحلیل هایی در سطح كلان در مورد نقش ساختارهای كشور بر روی كار كودكان كمتر وجود دارد. به عنوان مثال هیچ ارزشیابی دقیقی از فعالیت سازمان هایی مانند سازمان بهزیستی كه بر روی كار كودكان برنامه هایی دارند، دیده نمی شود كه منتشر شده باشد و ما بدانیم كه فعالیت هایی كه طی این سال ها انجام گرفته چه تغییراتی به دنبال داشته است.
بنابراین اطلاعات ما بیشتر در مورد عرضه نیروی كار و نقش خانواده ها و آنهایی است كه كودكان را وارد بازار كار می كنند و نمی دانیم كه بخش تقاضای كار كودك در چه وضعیتی قرار دارد. همچنین بیشتر مطالعات در ایران مربوط به كار كودكان خیابانی است و انواع دیگر كار كمتر مورد توجه قرار گرفته است.»

برچسب ها
- انجمن جامعه شناسی ایران
- پرسش از خبر
- كودكان كار
- اعتیاد
- حقوق كودك
- جامعه شناسی