در گذشته مردان سیگاری از سوی بانوی خانه به مهتابی یا تراس تبعید می شدند اما اكنون سیگاركشیدن روی ایوان نیز گام آرام برای مردان تنگ تر می شود؛ بگذریم كه اینك شمار خانم های سیگاری فزون رونده شده است.

قدغن شدن سیگار در تراس های آپارتمان ها از سوی دولت روسیه، موجب ناخوشنودی سیگاری ها در این كشور شده است. این قدغن شدن بخشی از قانون جدید برای پیشگیری از آتش سوزی است؛ این قانون نو، آتش بازی در تراس آپارتمان ها، خوابگاه ها و هتل ها را نیز غیرقانونی دانسته است. دولتمردان می گویند استفاده از كبریت و كشیدن سیگار، هردو در شمار آتش بازی قرار دارد؛ در همین راستا آپارتمان نشین ها از باربی كیو یا آتش دان و موم سوز نیز نباید استفاده كنند. بر این پایه، قانون شكنی در این مورد می تواند به بهای جریمه تمام شود. انداختن سیگار نیم سوز كه سبب آتش سوزی شود، می تواند اتهامات كیفری نیز در پی داشته باشد.

مردم بسیاری از شهرهای روسیه در كاشانه های چندین اشكوبه می زیند و تراس، تنها جا برای دودكردن یك نخ سیگار در خانه بوده است. كمتر كسی تنبلی اش نمی آید كه كفش وكلاه كند و برای آناتی به هوای سیگار با آسانسور به كوچه و به هوای آزاد برود؛ برخی از اهل سیگار فلسفه وجودی تراس را در سیگاركشیدن می دانند و به قانون معترض اند.

بیماری بیشتر برای دور-و-بری ها

دكتر علی بهرام نژاد، مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشكی كرمان در گفت وشنود با روزنامه اطلاعات در این مورد كه دود سیگار برای اطرافیان نیز تاثیر دارد یا نه می گوید: سیگار یك سری عوارض اولیه جسمانی دارد كه برای فرد مصرف كننده اتفاق می افتد. استفاده كنندگان دست دوم، اطرافیان فرد سیگاری هستند و عوارض بر این افراد، حتی بیش تر از كسانی است كه به طور مستقیم مصرف می كنند.

«استفاده كننده دست سوم هم داریم كه مربوط به آلودگی اشیاست. مثلا كسی كه در خانه سیگار مصرف می كند، به این واسطه، آلودگی بر روی مبلمان، پرده و لباس و سایر اشیا قرار می گیرد. وقتی كسی به این لوازم و اشیا دست می زند، آلوده شده و عوارضی را خواهد داشت. یا كسی كه در خودرو سیگار می كشد، بخشی از مواد مضرِ دود سیگار، مثلا روی صندلی و سقف خودرو قرار می گیرد و وقتی فرد دیگری با آن در تماس قرار می گیرد، این آلودگی می تواند عوارضی ایجاد كند.

عوارض سیگار بر استفاده كنندگان دست دوم و سوم اگر بیش تر از دست اول نباشد كم تر نیست و حتی برخی بر این باورند كه در پاره ای موارد، عوارض فرد سیگاری بر مصرف كنندگان دست دوم بیش تر از دست اول است.»

-آقای دكتر، سیگار برای مصرف كنندگان دست دوم چه نوع عوارض جسمانی دارد؟

«سیگار بر همه اندام های بدن فرد مصرف كننده از جمله عروق و پوست و دندان ها تاثیر دارد و باعث انواع سرطان ها از جمله سرطان ریه نیز می شود. همین عوارض برای مصرف كنندگان دست دوم هم وجود دارد و كم تر از خود فرد سیگاری نیست.»

- آقای دكتر، اما كسی كه سیگار می كشد، بخش كمی از دود را بیرون می فرستد، چه طور این دود می تواند تا این حد برای اطرافیان مضر باشد؟

علی بهرام نژاد:«وقتی فرد مستقیم مصرف می كند، به جز دود سیگار، آلودگی ای وارد بدن او نمی شود اما وقتی این دود را در هوا منتشر می كند، با دیگر آلودگی ها تركیب شده و مواد مضر بیش تری تولید و وارد بدن اطرافیان می شود و چون اطرافیان به ویژه افراد خانواده در طولانی مدت در معرض دود هستند، تاثیر بیش تری می گیرند.

ناگفته نماند كه سیگار، عوارض روانشناختی دست دوم نیز دارد كه بسیار مهم است؛ به این معنا كه وقتی مثلا پدر خانواده سیگار مصرف می كند، این رفتار به الگویی برای فرزندان تبدیل می شود و در واقع، یادگیری اجتماعی اتفاق می افتد؛ بنابراین، سیگار كشیدن، علاوه بر عارضه جسمی، عارضه روانی نیز به دنبال دارد.»

- آقای دكتر بهرام نژاد، تاثیر سیگار بر مصرف كنندگان دست دوم بر اساس جنسیت، تفاوتی دارد؟

«بر روی كودكان كه بدن ضعیف تری دارند تاثیر بیش تری دارد و درباره زنان مشكلاتی ایجاد می كند كه حادتر است؛ مثلا روی بار وری زنان تاثیر می گذارد یا اگر مادر باردار باشد، بر روی جنین نیز می تواند تاثیر منفی بیش تری بگذارد.»

كوشش جهانیِ پادسیگار

كامیار گلكار جفردوی-پژوهشگر اعتیاد در گفت وشنود با روزنامه اطلاعات در این مورد می گوید:«در این كه سیگاری، دود خود را با دیگران به اشتراك می گذارد شكی نیست. در خانواده خود من از دود سیگار شوهر خواهرم، خواهرزاده ام سرطان گرفت و مرد و شوهرخواهرم هنوز زنده است.

از آن جایی كه این پیامد برای دورـ وـ   بر ی ها غیرمستقیم است و سندیت آشكار ندارد و بسیاری آن را باور ندارند، نمی توان نمونه های بیشتری آورد.

هنگامی كه جایی سخنرانی دارم و نمونه می آورم، برخی میان سخنرانی پا می شوند و می گویند گنه كرد در بلخ آهنگری، به شوشتر زدند گردن مسگری؛ یا می گویند اگر سیگار بد است چرا دولت تولیدش می كند و حتی با سلفون نو، سیگار قاچاق توقیفی را به مردم می فروشد؟

شوربختی این ست كه سیگاركشیدن اپیدمی و پاندومی شده و مبتلابه مردوزن و نوجوان و دختروپسر؛ و برای همین هواداران بزرگ، جبهه گیری در برابرش و روشنگری درباره آن بسیار سخت شده است.

به گزارش سازمان بهداشت جهانی، میلیون ها سیگاری در جهان وجود دارد به میلیون ها مردم غیرسیگاری آسیب جبران ناپذیر می زنند، آنان نزدیك دود سیگاری ها و استفاده كنندگان از پیپ قرارگرفته و ناخواسته دود به شش می فرستند و بسیاری از آنان دچار بیماری های گوناگون می شوند كه عمرشان را كوتاه می كند.

در جهان در روز جهانی بدون دخانیات، به آسیب های دخانیات بر افرادی پرداخته می شود كه ناخواسته در آستانه دود دخانیات قرار می گیرند. سیگاری ها، بیشتر مواد سمی دخانیات را با دود بیرون می دهند و افرادی كه ناخواسته نزدیك اند و در یك اتاق، آن را تنفس می كنند.

سازمان بهداشت جهانی پافشاری دارد كه تمام گونه های دخانیات زیانبار است و هیچ ریسكی برای نزدیك شدن به دود دخانیات پذیرفتنی نیست.مدیر فنی دفتر كنترل دخانیات سازمان بهداشت جهانی بخش یورو می گوید: دود دخانیاتی كه دیگران ناخواسته به آن نزدیك اند دارای بیش از 7000 ماده شیمیایی گوناگون است كه هفتادتایش چنگار زایند. قرار گرفتن در مسیر دود سیگار دیگران سبب 20 تا 30 درصد افزایش بیماری سرطان شش می شود.

دود دخانیات سبب از دگردیسی كاركرد قلب نیز می شود. نزدیك شدن به دود دخانیات حتی به اندازه یك ساعت به جداره داخلی رگ های قلب آسیب می زند و سبب افزایش سكته قلبی می شود. نفس كشدن دود سیگار به گونه غیر فعال، دارای ده ها ماده شیمیایی است كه می تواند چنگار ایجاد كند.

مرگ كودكان

به گفته گلكار، سازمان بهداشت جهانی برآورد می كند هرسال هزاران كودك به سبب قرار گرفتن در مسیر دود دخانیات می میرند. كودكانی كه نزدیك دود دخانیات هستند به عفونت گوناگون گوش دچار می شوند كه ممكن است منجر به كم شنوایی و ناشنوایی شود.

به گفته پژوهشگری، احتمال بیماری های عفونی دستگاه تنفسی در كودكان نزدیك به دود دخانیات، 50 تا 100 درصد بیشتر است، احتمال بروز آسم و تنگی نفس و مرگ ناگهانی نوزادان نیز بیشتر می شود. هشدار را جدی بگیرید، قرارگرفتن در برابر دود دخانیات بزرگسالان می تواند برای كودكان مرگ آفرین باشد.

سازمان بهداشت جهانی خواهان قدغن شدن هرگونه دود است. بهترین راه برای ره بانی از تندرستی غیر سیگاری ها، قرارگرفتن در محیط عاری از دخانیات است. اجازه ندهید كسی در كنار شما و فرزندان تان سیگار بكشد، هوای پاك از حقوق اولیه انسان هاست.

با این همه، محدودكردن استفاده از دخانیات كار آسانی نیست. یك پژوهش نشان می دهد این صنعت در سال 2021 ارزشی نزدیك به850 میلیارد دلار داشته است؛ دو برابر تولید ناخالص ملی نیجریه، پر جمعیت ترین كشور افریقا كه با برآورد بانك جهانی در سال 2020 نزدیك به 430 میلیارد دلار بوده است.

با افزایش شمار سیگاری ها در كشورهای رو به پیشرفت آسیا و افریقا درخواست برای دخانیات رو به فزونی ست.

شركت های بزرگ دخانیات با فراسرمایه خود برای ره بانی از سودشان در برابر هرگونه محدودیت می ایستند و در موردهایی موفق شده و قدغن شدن دخانیات را به آینده موكول می كنند.

گلكار می گوید: گروهی از نمایندگان مجلس قرقیزستان در سال 2018 كوشیدند برای برنهادن یا تصویب قدغن بودن دخانیات در مكان های همگانی گامی بردارند. یكی از این نمایندگان می گوید دخانیات در كشور مسبب 6 هزار مرگ در سال است و قدغن بودن آن در مكان های همگانی دست كم جان ده درصد را رهایی خواهد بخشید. اما به سبب وابستگی برخی از نمایندگان مجلس به صنعت دخانیات، این طرح به كمیسیون ویژه فرستاده شد تا بایگانی شود؛ و جای شگفتی این كه وزارت اقتصاد نیز نگرانی خود را بابت كاهش درآمد مالیاتی ابراز كرده است. حتی در شبكه های اجتماعی نیز با نمایندگان و خانواده آنان برخورد های ناخوشایندی رخ داد.

اما نمایندگان مخالف از پای ننشستند تا در سال 2021 قانون قدغن بودن استفاده از دخانیات در مكان های همگانی را از رای نمایندگان گذراندند و به اجرا درآوردند. نمایندگان مخالف كوشش كردند كمپین آگاهی رسانی نیز به راه اندازند و پشتیبانی گروه های گوناگون جامعه را برانگیزند.

یك نگره سنجی در سال 2013 نشان داد كه استفاده از دخانیات در میان مردان رو به كاهش اما در میان زنان رو به افزایش نهاده است. اینك این نمایندگیان با این باور كه بسیاری از زنان، سیگاری بودن خود را پنهان می كنند، می كوشند جلوی اعتیاد زنان جوان را به دخانیات بگیرند.

گلكار به سخنانش می افزاید: كوشش های جهانی برای كاهش مرگ برآمده از دخانیات از سال 2005 در چارچوب پیمان نامه سازمان ملل برای مهار دخانیات آغاز شد كه تاكنون 182 كشور بر پای آن دستینه نهاده اند.

كوشندگان مهار دخانیات بر این باورند كه كشور ها باید ورای استفاده از دخانیات در مكان های همگان پیش بروند و پیشنهاد های دیگر این كنوانسیون را نیز به اجرا بگذارند زیرا قدغن بودن كامل دخانیات یعنی كرنش به حق برخورداری از هوای پاك كودكان.

برای رسیدن به دیگر هدف ها از شمار كاهش میزان مرگ ومیر، این سیاست باید همه گیر و یكجا و همراه با دیگر سیاست های مهار دخانیات اجرا شود؛ یعنی بستن مالیات سنگین بر دخانیات، درج هشدار های تصویری بر بسته های مواد دخانی و بستن راه تبلیغات بر تمامی فرآورده های آن و آگاه سازی جامعه از این ماده كشنده.

با این كه شمار سیگاری ها در كل دنیا گام آرام رو به كاهش است امان هنوز 3ر1 میلیارد تن اهل سیگارند. سازمان بهداشت جهانی می گوید ده درصد این سیگارها از تجارت غیر قانونی و امكان گریز از همه سامانه های مالیاتی برخوردارند. از كشور های جهان خواسته می شود رفتار هشیارانه داشته باشند و از شمای دخانیات و فرآورده ها در اپلیكیشن ها و بازی های كودكان جلوگیری كنند.

این درست نیست صنعتی، فرآورده هایی را بفروشد كه نیمی از مشتریان زیر سن قانونی را به كشتن می دهد و سبب مرگ شمار زیادی از كسانی ست كه غیر مستقیم به آن نزدیك اند و دودش را نفس می كشند. صنعت دخانیات باید تاوان آسیب هایی را كه ایجاد كرده بپردازد.

نمونه های زنده دچار چنگار

گلكار از دو زن دچار چنگار سخن می گوید:«یك نمونه آشكار در این مورد وجود دارد كه می توان در باره اش بیشتر اندیشید و آسان تر از سیگار دل كند. یك زن هندی به نام نالینی می گوید به سبب قرارگرفتن غیر فعال در برابر دود سیگار به چنگار دچار آمده است.»

نالینی خود در زندگیش سیگار نكشیده اما چون در تمام دوران زندگی مشترك، نزدیك دود سمی سیگارت شوهر قرار داشت، سخت بیمار شده است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی 1.2 میلیون تن، هرسال به سبب تنفس دود دیگران جان خود را از كف می دهند.

نالینی می گوید دیگر از بینی نمی تواند نفس بكشد و اكنون از سوراخی در گردن تنفس دارد. نالینی سیگاری نیست اما در 33 سال زندگی مشترك، نزدیك دود سیگار شوهرش بوده است. او در سال 2010، پنج سال پس از مرگ همسر، دچار چنگار شده است. یكی دیگر از مبتلایان به چنگار، زنی 53 ساله است، وی می گوید: سركلاس درس سخنان جذاب و شیرین برای كودكان تعریف می كرد و سپس كم كم متوجه شد صدایش خش دار شده است. در مدت كوتاهی، دیگر نتوانست راحت گپ بزند چون نفسش می گرفت. پزشكان درد وی را چنگار دستگاه تنفسی تشخیص داده اند. پزشكان تار های صوتی و غده تیروئید او را با جراحی برداشته اند. وی دیگر نمی تواند حرف بزند. وضع اش ناامید كننده بود؛ سپس تیم پزشكی گفت صدایش را برای همیشه از دست داده است.

زاغی ها در جنبش سیگارزدایی

شاید در آینده نزدیك، كشیدن سیگار برای زاغی ها نیز غدغن شود چون آن ها سیگار نیم سوز را بر می دارند و به جای خلوت می روند و ته سیگار را زمین گذاشته و برای كشتن شپش، بال ها را گشوده و خود را دود می دهند.

سرب ته سیگار، آلوده كننده خاك آب و طبیعت است؛ اینك هر سال تریلیون ها ته سیگار روانه دلو های زباله شهرها می شود.

یك تیم مهندسی با آموزش كلاغ ها برای كمك به گردآوری ته سیگارهای آلوده است تا آن ها را از پیاده رو و گوشه خیابان و بوستان ها برداشته و در مخزن های ویژه بیندازند. این دستگاه ها آنچه را كه كلاغ ها به درون مخزن می اندازند، اسكن كرده و اگر ته سیگار بود، به كلاغ پاداش غذایی می دهد. تنها دود سیگار ویرانگر نیست بلكه ته سیگارها نیز دارای ماده غیرقابل تجزیه است.

آن ها از خیابان ها وارد جوی آب شده و از روان آب های شهری رهسپار رودخانه ها و تالاب ها و دریاها و اقیانوس ها و بخشی سر از كرانه ها در می آورند. ته سیگارها برای جانوران دریایی سمی اند و گاه كودكان هنگام شنا در كرانه دریا آن ها را فرو می دهند.

اسما پورزنگی آبادی