مهاجرت به عنوان یك پدیده اجتماعی دارای تاثیر و نفوذ قابل ملاحظه ای در ابعاد فرهنگی و زوایای اجتماعی است. افراد مهاجر با شناختی كه از محیط پیدا می كنند، عكس العمل های متفاوتی از خود بروز می دهند. تغییرات كه در استای انطباق و سازگاری با شرایط موجود می تواند زمینه های رفتن یا ماندن مهاجرین را تحت تاثیر قرار دهد.

درواقع مهاجرین دچار تغییراتی در وضعیت اخلاقی و بینشی خود می شوند. علاوه بر این مهاجرت با تاثیر پذیری مهاجرین از جنبه های مختلف اجتماعی و فرهنگی از محیط جدید آثار مهمی بر سیمای ظاهری و هم چنین زندگی روزمره افراد بجا می گذارد كه در قالب تغییرات و دگرگونی های فرهنگی و اجتماعی نمود می یابد. مهاجرت تصمیمی ساده از آینده مهاجر نیست، شناخت بیشتر مهاجرین، اثرات محیط بر مهاجرین و هم چنین اثرات مهاجرین بر محیط جدید در قالب آثار و پیامد های مهاجرت، به درك بیشتر از پدیده مهاجرت خواهد انجامید.

عوامل مختلفی در شكل گیری و پیدایش آسیب های اجتماعی دخیل هستند كه از میان عوامل گوناگون، نقش مهاجرت در گسترش و بوجود آوردن شكاف ها و آسیب های اجتماعی پررنگ تر به نظر می رسد. آسیب های اجتماعی نه تنها جامعه را به زوال و ضعف می كشاند، بلكه زمینه را برای پیدایش شكل گیری رفتار مجرمانه كه در نهایت منجر به عمل مجرمانه می گردد نیز فراهم می نماید.

مهاجرت به كشورهای دیگر، مشكلات عدیده ای مربوط به حاشیه نشینی به همراه دارد. افزایش تحرك جغرافیایی جمعیت از از یك كشور به كشور دیگر كه از بحران های اقتصادی، اجتماعی، كسی رفاه بیشتر، عدم وجود امكانات لازم برای پیشرفت و حتی اجبار نشأت می گیرد، خود باعث رشد نرخ انواع خشونت می گردد.

بررسی های جامعه شناختی نشان می دهد كه درصد قابل توجهی از جرم ها در رابطه مستقیم با مسئله مهاجرت و مهاجران دارد. مهاجرت های بی رویه در واقع باعث می شود ظرفیت جمعیتی یك كشور افزایش یابد، بی آنكه اركان و سازمان ها و امكانات آن ها رشد یافته باشد، در نتیجه به كنترل اجتماعی شدیداً لطمه وارد شده و باعث رشد ناهنجاری های مختلف اجتماعی خواهد شد.

مشكل از جایی شروع می شود كه یك كشور بودن هیچ برنامه و سیاستی درخصوص مواجهه با امر مهاجرت به پذیرش این مهاجرین اقدام كند و اجازه زندگی آزادانه بدون اعمال سیاست زیستن به این اتباع خارجی دهد.

در ادامه معین دادخواه، سرپرست مركز افكار سنجی ایسپا در قم، در معرفی مركز تسهیل گری استان قم بیان كرد: در مجموع 250 مركز تسهیل گری در كل كشور است كه 3 میلیون نفر از مناطق حاشیه نشین را تحت پوشش قرار دادند، لذا دو دفتر از مجموع این دفاتر در قم است یكی دفتر شهر قائم در منطقه 5 و دیگری در امین آباد در منطقه دو قم.

وی افزود: یك قسم از فعالیت های مركز تسهیل گری با دفتر شهر قائم بود كه خود محله شهر قائم هم حاشیه نشین است و 38 درصد جمعیت آن را مهاجر افغانی تشكیل می دهد و مابقی آذری زبان هستند. از طرفی قسم دیگر فعالیت ما در اسماعیل آباد بود كه خود این محل حاشیه شهر قائم به حساب می آید و به نوعی حاشیه بر حاشیه نشینی است.

كارشناس دفتر تسهیل گری استان قم، از همكاری این مجموعه با ستاد اجرای فرمان امام در بحث مقدمات و فعالیت هایی كه برای جمع آوری حلبی آباد بود خبر داد كه آقای احدی معاون اجتماعی این ستاد بود و درخصوص فعالیت های شخصی خود تشریح كرد: بنده در حوزه آسیب های اجتماعی از سالی كه دانشجوی جامعه شناسی بودم عضو انجمن جامعه شناسی شدم و چون دانشجوی دانشگاه بوعلی بودم، فعالیت های اجتماعی نیز در شهر همدان داشتم، لذا خصوصاً بحث آسیب های اجتماعی و حاشیه نشینی را مورد بررسی قرار دادم، درحال حاضر نیز سرپرست مركز افكار سنجی ایسپا در قم هستم.

وی ادامه داد: به دلیل نوع جنس و فعالیتی كه انجام می دهیم تعاملات ما با ساكنین این مناطق بالا است و چیزی حدود ماهی 280 ساعت این ارتباط برقرار است.

این متخصص توسعه و فقر اجتماعی خاطرنشان كرد: جنس آسیب های اجتماعی كه در مناطق حاشیه نشین قم وجود دارد، ناشی از حضور تعداد زیاد اتباع و بحث مهاجرین و پدیده مهاجرت است كه عامل مهمی در تشدید آسیب ها به شمار می آید. به این منظور، هرساله در روز پناهنده كه 30 خرداد است نیز سعی شده در این خصوص صحبت كنم.

وی یكی از عوامل آسیب زا در فضای اجتماعی قم را بحث مهاجرت برشمرد و اظهار كرد: طبق آمار رسمی، مهاجران رقم بالایی را به خود اختصاص داده اند و این آمار گیری قبل از شكل گیری طالبان بوده و اكنون رقمی بیشتر را دربر می گیرد و قریب به 216 هزار نفر مهاجر وارد خاك ایران شدند كه قطعا رقم كنونی از این رقم خیلی فاصله گرفته و طبق روزنامه جمهوری و اطلاعات كه 17 فروردین امسال روزی قریب به 10 هزار نفر افغانی وارد خاك ایران می شود.

دادخواه افزود: طی 4 ماه نزدیك به حدود 600 خانوار را شناسایی كردیم كه از افغانستان مستقیم وارد قم شدند كه سهم شهر قائم چیزی حدود 200 خانوار بود و تعداد هر خانوار در جمعیت افغان را در نظر بگیریم، هر خانواده چیزی حدود 5 نفر جمعیت دارد كه نشان می دهد هزاران نفر مهاجرت كردند.

این جامعه شناس مهاجرت اتباع را برای كسب رفاه ندانست، بلكه مهاجرت اجباری و همراه با ناكامی ها شكل گرفته و توضیح داد: این مهاجرت برای كامیابی یا پیشرفت نبوده و فقط به جهت اینكه زنده بمانند وارد ایران شدند.

وی مهمترین عوامل آسیب زا در محلات حاشیه نشین قم را مهاجرت افغان ها عنوان كرد و گفت: اگر ما به روستاها نیز توجه كنیم، در می یابیم كه حدود 51 درصد از روستاها را مهاجرین تشكیل می دهند، لذا این امر نشان می دهد كه استان قم بعنوان یكی از مقاصد مهم مهاجرین افغانستانی است و حال بخاطر شرایطی كه كشور ما دارد این مهاجرین صرف اینكه وارد شهر شوند وارد اجتماع شدند.

دادخواه ادامه داد: ایران برخلاف كشورهای دیگر جهان، كمپ ندارد كه مهاجر به محض وارد شدن به خاك ایران وارد آن شود و با زبان فرهنگ و رسوم ما آشنا شود، به همین خاطر همین كه وارد كشور شد می تواند در هر مكانی كه مایل بود سكونت كند. لذا این مهاجر به محض ورود با انواع آسیب ها می آید و با انواع آسیب ها نیز آمیخته می شود.

وی به تاثیر به سزای این آسیب ها در فساد فضای اجتماعی شهر اشاره كرد و گفت: آسیب های متعددی در این مناطق برخلاف مناطق مركز شهر رخ می دهد و كماكان آسیب اعتیاد شرایط وخیمی دارد. براساس آمار تمام شماری كه دفتر تسهیل گری سال 98 انجام داد نرخ خوداظهاری افراد در مصرف مواد مخدر در شهر قائم دو و نیم برابر بیشتر از شهر قم بوده است. بحث آسیب های مواد مخدر و آسیب های دیگر كه پیرامون آن شكل می گیرد نیز در مناطق حاشیه نشین به شدت مشهود است.

این فعال اجتماعی آسیب دیگری كه در پی مهاجرت رخ می دهد را ازدیاد طلاق برشمرد و اظهار كرد: وقتی از مهاجرت سخن می گوییم، پدیده هایی كه پیرامون مهاجرت شكل می گیرد نیز قابل توجه است، لذا من وقتی با دفتر آقای محقق كابلی كه از علمای برجسته مهاجرین بودند صحبت داشتم، یكی از آسیب های مهم بین خانواده مهاجرین باتوجه به اینكه خانواده سنتی هم هستند و به شدت بعد از ورود به ایران رشد كرده بحث طلاق را عنوان كردم كه این مورد سومین آسیب اجتماعی در این مناطق است كه این اتفاق چیزی حدود 5 برابر رشد داشته، به عبارتی در ازای 4 ازدواج در یك روز یك طلاق هم رخ داده كه امروز این آمار به روزی 5 طلاق هم رسیده است.

وی افزود: این عوامل وقتی كنار هم قرار گیرد آسیب های خاص خود را تشدید می كند و این چنین می شود كه وقتی ما در این محله ها خدمات مشاوره و حقوقی می دهیم بسیار مشاهده میكنیم كه خانوم مهاجری كه طلاق گرفته و با هر وضعیت زندگی كه دارد وارد زندگی یك خانواده ایرانی شده است، چنانكه این مسئله برای خود من به وضوح ثابت شده و پیش آمده كه با خود خانوم و خانواده آن و خانواده آن مرد ایرانی كه صحبت می كردم در می یافتم كه هم خانواده ایرانی لطمه زیادی خوردند و هم خانواده مهاجر رها شده.

دادخواه صرف مهاجرت را مشكل اصلی قلمداد نكرد و از دیدگاه ناسیونالیستی و فاشیستی فاصله گرفت و افزود: مشكل از خود ما است كه نمی دانیم با پدیده مهاجرت چگونه برخورد كنیم و هنوز یك برنامه اجتماعی مدون برای ورود مهاجرین نداریم، صرف اینكه هركسی وارد خاك ایران شود می تواند در هرجای خاك ایران مستقر شود. درصورت كه باید برنامه خاصی لحاظ كرد كه اگر مهاجر با آسیب وارد شد چه كنیم.

وی ادامه داد: وجود تناقضات و آسیب ها در یك جامعه الزامی است، حال این مهاجر كه وارد این جامعه می شود و با این آسیب ها روبه رو می شود چه اقدامی باید انجام داد لذا وقتی با جوانان مهاجر صحبت می كنیم، از بین رفتن هویت و اضمحلال هویت در بین این افراد خیلی پررنگ است. به همین خاطر این موارد را بایستی جامعه ای كه مهاجر می پذیرد برنامه ریزی كند.

دادخواه توضیح داد: جامعه ایرانی كه روزی 10 هزار مهاجر می پذیرد باید برنامه ریزی كند كه چه اتفاقی رقم بخورد تا این اضمحلال هویتی رخ ندهد چرا كه مادامی كه این هویت وجود داشته باشد فرد از خیلی از آسیب ها دوری می كند اما همین كه خود باختگی فرهنگی و هویتی رخ می دهد، در بین مهاجرین این آسیب ها پررنگ شده و كج روی اولیه به كج روی ثانویه منجر می شود.

وی خاطر نشان كرد: ما معتقدیم صرف حضور مهاجر كج روی است، لذا كج روز اولیه رخ داد كافی است كه عاملی به اسم خود باختگی و اضمحلال هویتی رخ دهد تا كج روی ثانویه نیز در این بین نمود پیدا كند و فرد یك فرد ضد اجتماعی در جامعه شود. 90 درصد مشكل این آسیب، عدم آگاهی و برنامه ریزی خود ما است كه نمی دانیم با پدیده مهاجرت چه كنیم، لذا قوانین مهاجرت در جمهوری اسلامی ایران مربوط به سال 1314 است و قوانین ما به روز نشده و چون دركی از رویایی با پدیده مهاجرت نداریم، هم مهاجر به این دلیل كه حقوق اولیه مثل سیمكارت كارت بانكی و گواهینامه ندارد ناراضی است، هم جامعه ضرر می كند و هم آسیب های اجتماعی شكل می گیرد.

دادخواه ادامه داد: من وقتی سال 98 با خانواده ای در شهر قائم مصاحبه كردم، متوجه شدم كه خانوم متولد سال 80 بود و سه سال از طلاق آن می گذشت و این یعنی سن ازدواج پایین و آمار طلاق بالا و همه این آسیب ها در كنار هم آسیب های جدی تری را رقم می زند.

وی آسیب بعدی كه زیربنای همه این مسائل است را بحث آگاهی قلمداد كرد و گفت: نرخ باسوادی در محله شهر قائم 15 درصد از شهر قم عقب است كه عامل بسیار مهم آن مهاجرین افغانستانی هستند كه سواد ندارند و عدم آگاهی نیز در بحث اعتیاد و طلاق بشدت نقش ایفا می كند، برای مثال ما قبل از ازدواج وقتی با افراد گفت و گو می كنیم و تیم های جهادی بیشماری هم در این مناطق فعالیت دارند، حتی وقتی با تیم های پزشكی هم صحبت می كنیم و می پرسیم كه شما چه چیزی در این محله دیدید، پزشك متخصص زنان بعد از معاینه مردم این مناطق ناآگاهی این افراد را دلیل اصلی مشكلات آن ها بیان می كند كه خانوم ها در این محله سوالاتی را می پرسند كه در روستای دور افتاده نیز حتی در این موارد آگاهی دارند، لذا این افراد دسترسی به هیچ منبع اطلاعاتی ندارند.

دادخواه بیان كرد: این عوامل در كنار هم، آن چرخه آسیب و فساد را شكل می دهد، درنتیجه اگر كودكی در این مناطق متولد شود و با آن محله روبه رو شود اگر برای آن برنامه ای نداشته باشیم درگیر این چرخه خواهد شد كه یك سمت آن بی سوادی و سمت دیگر اعتیاد و دیگری معاشرت با افرادی است كه درگیر آسیب های اجتماعی هستند.

وی در حل مشكلات بحث مهاجرین كه از عوامل مهم رشد آسیب در شهر قم هستند، همه نهادها را مسئول دانست و اظهار كرد: جامعه ای مثل جامعه تركیه نزدیك به 80 درصد از هزینه هایی كه برای مهاجرین خرج می كند را از سازمان ملل می گیرد و جامعه ای مثل ایران براساس آمار فقط كمتر از 8 درصد را می گیرد، لذا یك مهاجری كه وارد ایران شود، پدیده بین المللی مهاجرت رخ می دهد و سازمان های بین المللی در مقابلش مسئول هستند كه باید برای این مهاجرین هزینه كنند.

دادخواه ادامه داد: سازمان های بین المللی به خصوص كمیسیون های عالی پناهندگان سیاستی را از چند دهه قبل دنبال می كنند كه جلوی مهاجرت ثانویه را بگیرند یعنی زمانی كه فردی از كشور خود مهاجرت كند به كشور دیگر تا جایی كه می شود این مهاجرت همین جا متوقف می شود یعنی یا در خاك كشور میزبان بماند یا به كشور خود بازگردد و در پی این هستند كه تحت هیچ شرایطی از كشور دوم به كشور سوم مهاجرت ثانویه نداشته باشند چون این امر هزینه گزافی دارد.

وی با اشاره به سیاست كشور تركیه در برخورد با سازمان های بین المللی اظهار كرد: كشور تركیه با تهدید اروپا بر این امر كه اگر هزینه ساخت مرز من با كشورهای شرقی را ندهید من مرز را باز می كنم به راحتی هزینه ای كه برای ساخت و استحكام مرز خود نیاز داشت را از سازمان های بین المللی گرفت. به همین خاطر ضعف عمده ما بخصوص در امر مهاجرت بعنوان عامل مهم در تشدید وضعیت آسیب های استان قم این است كه ما هنوز در سطح كلان تكلیف خود را با پدیده مهاجرت مشخص نكردیم كه آیا این پدیده را به رسمیت می شناسیم یا نه، از طرفی هم ما می توانیم هزینه هایی كه برای امر مهاجرت داریم را از سازمان های بین المللی بگیریم.

دادخواه افزود: براساس آمار رسمی، در شكل گیری دولت طالبان قریب به 4 میلیون نفر مهاجر افغانی داشتیم اما آماری كه اعلام كردیم حدود 750 هزار نفر بود لذا نگاه سیاست گذاران به این امر كاملا نگاه امنیتی است و آمار را اعلام نمی كنند، لذا وقتی آمار غلط دهند سیاست گذاری غلط است و مبنای سیاست گذاری اطلاعات، داده است. وقتی داده مناسبی نباشد سیاست گذاری درستی هم نمی توان داشت.

وی با اشاره به مخارج گزافی كه یك مهاجر بر حقوق دیگر شهروندان تحمیل می كند اشاره كرد: ما برنامه ای برای مهاجر نداریم، حال این مهاجر باید نانی كه برای مردم ایران با یارانه دولتی مشخص شده است را با همان هزینه ای كه یك ایرانی می كند بپردازد یا سوختی كه یارانه دولتی به آن تعلق دارد را با هزینه مساوی با شهروندان ایرانی بخرد و یا عوارض شهرداری و مالیات و دیگر هزینه ها كه عین بی عدالتی و بی فكری سیاست مداران ایرانی است.

دادخواه ادامه داد: سال گذشته 5 میلیارد تومان هزینه برای اتفاقاتی كه برای مهاجرین در حوزه درمان افتاده بدهی به دستگاه خدمات درمانی داشتند كه این آمار بسیار بالایی است و نشان می دهد مهاجرین از خدمات استفاده می كنند ولی هزینه آن را نه سازمان های بین المللی می دهد و نه میتوان از خود آن ها گرفت.

این كارشناس ارشد جامعه شناسی درخصوص سیاست مناسب مقابل مهاجرین توضیح داد: مشخصاً باید كار اصولی كرد، لذا در دنیا مسائل آسیب های اجتماعی و حاشیه نشینی گفت وگو شده و راه و روش های مختلفی نیز داشته است. آقای رابینتون در كتاب خود 7 راهی كه جهان برای حل مسائل اجتماعی بیان شده را براساس سیر تاریخی لیست كرده است. وقتی كشورهای مشابه كشور ما مسائل اجتماعی و حاشیه نشینی خود را حل كردند بدین معناست كه این راه ها ارزش اینكه ما هم امتحان كنیم را دارد.

وی افزود: باید كاری كرد كه مبتنی بر نظام فكری درستی باشد نه اینكه كار جهادی باشد چراكه این گونه كارها اندیشه ای در پس خود ندارند البته نه آنكه همه این كارها نادرست و غیر اصولی باشند، لذا ما در حوزه اجتماعی كارهایی مبتنی بر اندیشه را شاهد نیستیم. اینكه یك تیم های جهادی درست كنیم و برای ساخت منازل این محله ها یا خدمات پزشكی بفرستیم نادرست است و این یك توسعه كاریكاتوری است كه خود بومی آن منطقه فقط می ایستد و فعالیت دیگران را مشاهده می كند لذا با این كار مطالبه گری اجتماعی در بین آن محل از بین می رود چراكه بدون فهم فرهنگ این مناطق به كمك آنها می شتابند. لذا بایستی فعالیت های خود را برای یك لیست علمی و نظری جلو ببریم.

دادخواه به سابقه فعالیت های علمی در مركز تسهیل گری اشاره كرد و گفت: فعالیت ها در این مركز براساس نظریات نظری و منطقی علمی پیش روی داشتند و به چیزی ختم می شد كه با این فرآیند امكان پذیر بود. به همین خاطر لذا اگر برنامه ای برای رسیدن به یك هدف در این فعالیت ها نباشد امكان ندارد به توسعه برسد و موفق شود. ما راه و روش مناسبی برای حل آسیب های اجتماعی نداریم آنچنان كه دیگر كشورها نیز با بحث فقر دست و پنجه نرم كردند و به خوبی فقر را ریشه كن كردند لذا اعتیاد یا طلاق چیزی نیست كه فقط مختص جامعه ایران باشد، همه این آسیب ها بخصوص مسئله حاشیه نشینی در دیگر كشورهای جهان تجربه شده و رفع شده و با برنامه ریزی مناسب جلوی بحرانی شدن این مسائل را گرفتند.

وی افزود: نكته دیگر كه باید توجه داشت این است كه دست از طرح های تخیلی كه هیچ بار علمی ندارد برداشت همانند طرح 2020 كه 2020 منطقه حاشیه نشین جمهوری اسلامی را كشف كردند و 4 نهاد را نیز مسئول رسیدگی به هر قسم از این طرح ها گماشتند كه سهم استان قم 32 طرح شده و بنا شده كه 4 نهاد اصلی ستاد اجرایی فرمان امام، بهزیستی، كمیته امداد و هلال احمر بعنوان چهار نهاد اصلی و سپاه و بسیج، اوقاف و دو نهاد دیگر مربوط به این بحث مسئله حاشیه نشینی را رفع و رجوع كنند. درحالی كه اساسا این امر امكان پذیر نیست و این نهادها ظرفیت این موارد را ندارند و برای این نهادها چنین موردی تعریف نشده و جزو اهداف آنها نیست، لذا جنس مسئله حاشیه نشینی درك نشده و راه و روش مناسبی نیز برای آن در نظر ندارند.

دادخواه متحمل شدن هزینه های گزاف برای این امر را خاطرنشان كرد و گفت: ما عادت به پرداخت هزینه های گزاف بدون هیچ ثمری داریم، برای مثال سال 98 جمع آوری و ساماندهی سكونت اسماعیل آباد كه در حاشیه شهر قائم است با چیزی حدود هزار و دویست جمعیت كه یك سكونت گاه غیر رسمی است كه نه سوخت و نه آسفالت دارد، چیزی قریب به 3 میلیارد تومان بود كه سال 1400 برآورد آن حدود 50 میلیارد تومان شده است. درصورتی كه سازمان تبغیات می گوید من برای این منطقه 2 میلیارد تومان هزینه كردم، لذا حداقل اگر قرار بود كار مفیدی در این منطقه نشود، با این پول نصف اسماعیل آباد سازماندهی می شد، ساماندهی كه نشد هیچ بدتر هم شد، چراكه نمی دانیم برای حل این مسائل چه باید كرد و بودجه را چگونه استفاده كنیم و با عقبه فكری فرهنگی و علمی نظری این بحث بیگانه هستیم و این نهادها نیز دركی از این مسائل ندارند.

انتهای پیام