افشین شاعری

تهران- ایرنا- مدارس ایران با آسیب های زیادی دست وپنجه نرم می كنند. در نگاه تجاری و طبقاتی حاكم بر نظام آموزشی، گروهی در رقابت نفس گیر و فرسایشی برای كنكور دوران بازی و كودكی را از دست می دهند؛ گروهی نیز در مدارس عادی كیفیت پایین آموزش و خشونت و ناامیدی از آینده را تجربه می كنند.

در بخش نخست این گزارش به بررسی وضعیت مدارس كشور پرداختیم. مدارسی كه به اشكال مختلف و با تنوع فراوان خدمات متفاوتی را به دانش آموزان ارائه می كنند. مدارسی كه می توان در نگاه كلی آنها را به مدارس با كیفیت و بی كیفیت طبقه بندی كرد. مدارس با كیفیت امكانات و خدمات بهتری ارائه می كنند و البته برای و رود به آنها باید از سد معدل و آزمون و پرداخت شهریه های بالا عبور كرد و مدارس عادی كه ورود به آنها با توجه به نزدیكی در محله آسان است اما در آنها از كلاسهای رنگارنگ خبری نیست.

دانش آموزان ایران باید میان «زندگی گلخانه ای» و درس خواندن و درس خواندن و درس خواندن و حفظ كردن و تست زدن شبانه روزی و دوری از بازی با همسالان و وقت تلف كردن و بازی و شیطنت های دوران كودكی و نوجوانی و البته آسیب های اجتماعی كه پیدا و پنهان زیر پوست مدارس در جریان است، یكی را انتخاب كنند. یا افرادی منزوی و آفتاب ندیده با محفوظات و شانس بالا برای قبولی در رشته های خوب دانشگاه باشند یا افرادی با سطح آموزشی و شانس قبولی پایین در رشته های خوب دانشگاه اما درگیر حاشیه ها و دوستی های گاه آسیب زا در جمع همسالان.

«دكتر ابراهیم سحر خیز» كارشناس آموزش و پرورش و معاون اسبق این وزارتخانه در بخش نخست این گزارش به تشریح و آسیب شناسی نظام طبقاتی و تجاری آموزشی در ایران و بی عدالتی های آن پرداخت، در قسمت دوم این گزارش در گفت وگو با این كارشناس نظام آموزشی به بررسی تبعات و پیامدهای اجتماعی مدارس و نظام حاكم بر آموزش و پرورش ایران و راه حل اصلاح این سیستم پرداخته شده است.

آموزش و پرورش بازار است

دكتر سحر خیز می گوید: آمارهای مركز آمار ایران نشان می دهد كه در دهه های اخیر میانگین سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت هیچ وقت به 11 درصد نرسیده است و همواره میان 9 تا 11 درصد بوده است. البته در زمان جنگ در برخی سال ها حدود 16 درصد از بودجه عمومی كشور خرج آموزش و پرورش شده است اما بعد از سال های جنگ در مورد سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی كشور سیر نزولی داشته ایم.

وی می افزاید: كاهش سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت در حالی است كه بودجه عمومی درصد كمی از كل بودجه كشور است كه سهم بزرگ آن بودجه شركتهای دولتی است و آموزش و پرورش هیچ سهمی از آن ندارد. شاید به جز افغانستان هیچ كشوری در دنیا نباشد كه سهم آموزش و پرورش آن از بودجه دولتی این قدر كم باشد. بنابراین دولت منتی بر س آموزش و پرورش ندارد كه مسئولان دولتش می گویند، آموزش و پرورش گران تمام می شود.

یك درصد دانش آموزان كه بیشتر از دهك اول و دهك های بالا هستند و در مدارس سرآمد پولی درس می خوانند در دانشگاه های تراز اول قبول می شوند. آنان مدیران و دانشمندان آینده كشور هستند و 99 درصد دانش آموزان و فرزندان طبقات ضعیف شانسی برای كسب موقعیت های ممتاز ندارند این كارشناس آموزش و پرورش می گوید: نتیجه این رویكرد به آموزش و پرورش این است كه نظام آموزشی ایران طبقاتی شده است. برخی تنوریسین های این رویكرد از دولت های گذشته به دنبال خصوصی سازی آموزش و پرورش ایران هستند. در این رویكرد دولت باید خود را از ساخت و ساز مدرسه و استخدام و تربیت معلم رها كند و نظام تقاضا محور را در بازار آموزش و پرورش اجرا كند. هر كس پول بیشتری داشته باشد، مدرسه بهتری می رود. برای طبقات فقیر هم دولت مبلغی را به عنوان یارانه یا «كوپن تحصیل» فرزندان اختصاص می دهد تا حداقل ها را داشته باشند.
به گفته او، در این رویكرد دولت همه چیز را به مدیر مدرسه واگذار می كند. مدیر برود ساخت و ساز كند، معلم استخدام كند. اگر پول دارد ساختمان بخرد. این اتفاقی است كه اكنون هم كم و بیش در حال انجام است. دولت كمترین میزان سرانه را برای مدارس دولتی اختصاص می دهد و حتی در همین مدارس عادی دولتی كه هیچ امكاناتی ندارند نیز 30 درصد هزینه ها را مردم پرداخت می كنند. حتی در روستاها هم وقتی روستاییان فرزندانشان را ثبت نام می كنند باید پول آب و برق و برگه امتحانی و بیمه و پرداخت كنند. اگر والدین پول ندارند باید چك بدهند. اگر پول ندهند، كارنامه فرزند آنها را گرو نگه می دارند.

«در هیچ مدرسه ای والدین كمتر از 30 درصد هزینه های مدرسه را پرداخت نمی كنند. در همین شرایط هم برخی متولیان آموزش و پرورش به دنبال تعطیل كردن دانشگاه تربیت معلم هستند و می خواهند سهم و نقش آموزش و پرورش در تامین معلم مدارس را از بین ببرند.

معاون اسبق وزارت آموزش و پرورش می گوید: در دولت قبل حداقل 30 هزار معلم حق التدریس جذب شدند. در این سیستم مدیر مدرسه افرادی را كه تحصیلاتی دارند، با حداقل حقوق به صورت حق التدریس به كار می گیرد. تا چند سال پیش به این معلمان هر ماه دو میلیون تومان حقوق می دادند. در زمان وزارت آقای فانی كه 400 هزار تومان به این معلمان می دادند. آیا از این مدارس رتبه برتر كنكور بیرون می آید؟

جایگاه مدارس ایران در رتبه بندی جهانی

دو شاخص رتبه بندی بین المللی و معتبر برای مدارس وجود دارد كه شاخص تیمز (ریاضی) و پرلز(خواندن و نوشتن) است و مدارس پایه چهارم و هشتم كشورها را می سنجند. رتبه شاخص آموزش پرورش ایران در این شاخص در بین 58 كشور دنیا رتبه 50 است. یعنی فقط هشت كشور وضعیت بدتری نسبت به ایران دارند.

آزمون تیمز هم روند آموزش ریاضی و علوم در دو پایه چهارم و هشتم را می سنجد و آزمون پرلز، پیشرفت سواد خواندن ادبی و معلوماتی دانش آموزان را در پایه چهارم ارزیابی می كند. انجمن بین المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی با هدف محك و ارزیابی نظام های آموزشی در كشورهای مختلف و میزان موفقیت نظام آموزشی و عملكرد آنها این ارزیابی را انجام می دهد.

تیمز هر 4 سال یكبار و پرلز هر 10 سال یكبار برای بخش عملكرد كشورها در آموزش علوم و ریاضیات و سواد خواندن تكرار می شود تا روند تغییرات آموزشی و حتی میزان كاهش و افزایش عملكرد دانش آموزان كشورهای شركت كننده در پی این سال ها مشخص شود. ایران از سال 1991 به طور رسمی همكاری خود را با این انجمن آغاز كرد و رتبه ایران در مقایسه با كشورهای شركت كننده در آزمون های تیمز و پرلز همواره پایین تر از میانگین سطح جهانی بوده است.

دكتر سحرخیز با طرح این آمار ادامه می دهد: این شاخص نشان می دهد كیفیت آموزشی در ایران پایین است. عدالت آموزشی نیز در كشور وجود ندارد. آمارهای رسمی دولت نشان می دهد 55 درصد ورودی های دانشگاه صنعتی شریف متعلق به دهك اول جامعه است كه تقریبا همه آنها در مدارس سرآمد پولی درس خوانده اند. خروجی این مدارس و دانشگاه ها در آینده مدیران و دانشمندان مملكت هستند. كسانی كه مناصب كلیدی كشور را به دست می گیرند. این افراد یك درصد جمعیت دانش آموزی كشور هستند و در واقع 99 درصد دانش آموزان هرگز شانسی برای كسب موقعیت های ممتاز در كشور ندارند و فرزندان كارگران برای همیشه كارگر می مانند.



20 درصد دانش آموزان ترك تحصیل می كنند

او می گوید: وضعیت البته از این هم بدتر است. آمارهای مركز آمار ایران در آخرین سرشماری نشان می دهد حدود 20 درصد دانش آموزان، دوره متوسطه را تمام نمی كنند. میزان ترك تحصیل در دوره متوسطه دوم حدود 20 درصد است و فكر می كنم از این نظر به جز افغانستان و پاكستان از بقیه كشورها بدتریم. البته در دوره ابتدایی حدود 99 درصد پوشش تحصیلی داریم. در دوره متوسطه اول هم پوشش تحصیلی خوب است اما میزان ترك تحصیل در دوره متوسطه دوم در ایران فاجعه آمیز است.

دانش آموزان فقیر و مناطق محروم به كلاس كنكور و تست زنی و به خصوص معلمان متخصص دروس تخصصی دسترسی ندارند. حذف دروس عمومی و دو بار برگزار شدن كنكور ناخواسته خدمتی به بچه پولدارهاست« در شرایطی كه 20 درصد ترك تحصیل داریم، آموزش و پرورش طبقاتی است. ورودی های رشته های خوب كنكور از بین پولدارهاست. آموزش و پرورش هم به دنبال برون سپاری است و اگر تاكنون نشده به خاطر مقاومت مجلس بوده است، چه سرنوشتی برای كشور رقم می خورد؟»

این كارشناس آموزش و پرورش می افزاید: جداكردن دانش آموزان پولدار و غیر پولدار و تربیت گلخانه ای عوارض بسیار وحشتناك و غیر قابل جبران دارند. در هر كلاس باید همه نوع دانش آموز باشد؛ دانش آموز زرنگ و تنبل، پولدار و فقیر باید در كنار هم باشند. همه این بچه ها باید در كنار هم باشند، زیرا می توانند مكمل تربیت هم باشند و به هم كمك كنند. مدرسه باید نمونه جامعه بزرگتر باشد اما مدارس را دسته بندی كرده ایم و متاسفانه در مدارس عادی دانش آموزی از خانواده با وضعیت مالی مناسب نمی بینید. كدام نماینده مجلس، كدام مدیركل، كدام رئیس اداره، كدام استاد دانشگاه فرزندش در مدرسه عادی دولتی درس می خواند، آیا فرزندان همه این افراد تیزهوش و نخبه هستند؟ فقط فرزندان كارگران و مستضعفان در مدارس عادی دولتی درس می خوانند.

راهكار چیست؟

دكتر سحرحیز در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا درباره راه حل مشكلات نظام آموزشی ایران می گوید: راه حل این مشكلات بسیار تاسف برانگیز این است كه دولت یكبار برای همیشه تنوع مدارس را بردارد. هدف مدارس در دنیا دیگر تربیت نخبه نیست. وظیفه مدارس در دنیا آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان است. نیازی به این همه تنوع در مدارس نیست چه نیازی به مدرسه های تیزهوشان، شاهد، انرژی اتمی و ... وجود دارد. فقط دو نوع مدرسه در كشور باید وجود داشته باشد. دولتی و غیردولتی. مدارس غیردولتی هم تكلیفش مشخص است و با نظارت درست وزارت آموزش و پرورش می تواند مفید باشد.
راهكار این مشكلات بسیار تاسف برانگیز این است كه دولت یكبار برای همیشه تنوع مدارس را بردارد. هدف مدارس در دنیا دیگر تربیت نخبه نیست. وظیفه مدارس در دنیا آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان استوی می افزاید: البته مدارس غیردولتی اكنون آسیب های زیادی دارند و به راحتی با پرداخت پول نمره خریدنی است. اگر امتحان نهایی نبود، دانش آموزان این مدارس شرط معدل را برای ورود به دانشگاهها در انحصار داشتند. گر چه حتی نمره امتحان نهایی هم قابل خریدن است. با ایجاد شرط معدل برای ورود به دانشگاه ها تا حالا رقابت و مافیا در كلاس های كنكور بود حالا مافیا و خرید و فروش نمره هم به آن اضافه شد چون خانواده های پولدار پول خرج می كنند.

به گفته وی مساله دیگر این است كه در مناطق محروم بیشتر دانش آموزان در دوره متوسطه به رشته های علوم انسانی می روند. چون در روستاها و مناطق محروم دبیر متخصص ریاضی و فیزیك و شیمی و زیست نداریم، كلاس تقویتی ندارند. پولی هم برای این كار ندارند، به همین علت معدل این دانش آموزان در امتحان نهایی پایین است.

«اكنون می خواهند كنكور هم دو بار در سال برگزار شود. تنها خاصیت این تصمیم این است كه استرس بچه پولدارها كم می شود. دروس عمومی هم در كنكور حذف شده است. در واقع ناخواسته خدمتی به بچه های پولدار شد كه در دروس تخصصی وضعیت بهتری دارند.»



كودكی فرزندانشان را قربانی دانشگاه می كنند

سحرخیز می گوید: البته بچه پولدارها هم در این سیستم دچار آسیب می شوند، اكثر این بچه ها از كلاس سوم و چهارم ابتدایی دغدغه كنكور دارند.دانش آموزان پولدار اول تلاش می كنند كه كلاس هفتم به مدرسه تیزهوشان بروند بنابراین كلاس تقویتی و تست زنی را از پایه سوم یا چهارم شروع می كنند. سه سال فشرده درس می خوانند تا كلاس هفتم به مدرسه تیزهوشان بروند. ورزش و بازی و تفریح تعطیل می شود. برای این بچه زندگی كردن، آموزش مهارت زندگی، رشد اجتماعی و رشد عاطفی و شهروند خوب شدن همه و همه تعطیل است. چون اینها نمره ندارد. آنچه برای بچه پولدارها مهم است معدل است.
باید این طور باشد كه مردم فكر كنند برای داشتن یك زندگی خوب و پولدار شدن فقط باید از مسیر دانشگاه عبور كنند

«در این سیستم زندگی امروز كودك را قربانی 12 سال بعد و كنكور می كنند. چون اجازه نمی دهیم بازی كند، زندگی كند. ورزش كند و در گروه همسالان دوست پیدا كند.»

این كارشناس آموزشی ادامه می دهد: راه حل این بحران بزرگ اجتماعی این است. باید این تفكر را اصلاح كنیم كه آینده جوانان به كنكور بستگی دارد. نباید این طور باشد كه مردم فكر كنند برای داشتن یك زندگی خوب و پولدار شدن فقط باید از مسیر دانشگاه عبور كنند. این تفكر غلط در كشورهای دیگر اصلاح شده است. در اروپا یك دانش آموز و خانواده اش این طور فكر نمی كنند كه اگر می خواهد پولدار شود یا زندگی خوبی داشته باشد حتما با ید به دانشگاه برود.
این تفكر در ایران با بیكاری بالای فارغ التحصیلان به مراتب اشتباه تر است. آمارهای رسمی مركز آمار ایران نشان می دهد حدود 60 درصد فارغ التحصیلان دانشگاه ها بیكار هستند و فقط 40 درصد آنها در مراكز شغلی جذب می شوند. باید كاری كنیم كنكور این قدر متقاضی نداشته باشد و هر سال 1.5 میلیون نفر دفترچه كنكور بگیرند. وقتی متفاضی كم شد، آموزش و پرورش و آموزش عالی هم جایگاه درست خود را پیدا می كند. مردم باید این خواسته را از تصمیم گیرندگان و سیاست گذاران كشور مطالبه كنند. دولت نیز باید نسبت به نسل جوان و مستضعفان جامعه ادای دین كند و برای آموزش و پرورش و مهارت آموزی آنان هزینه كند. چون آینده كشور به آنها نیاز دارد.

اذعان مسئولان آموزش و پرورش بر سهم اندك مدارس دولتی در قبولی كنكور

نكاتی كه دكتر سحرخیر می گوید، بخشی از واقعیت موجود در نظام آموزشی و مدارس ایران است كه بر مدیران و مسئولان این وزارتخانه پنهان نیست. میثم زا غه مشاور جوان وزیر آموزش و پرورش اخیرا گفته است: ضعف نظام آموزشی در مدرسه های دولتی باعث شده تا سهم قبولی آنها در كنكور امسال بسیار كم باشد و باید این سهم افزایش یابد. ضعف های زیادی در مدرسه های دولتی وجود دارد و در برخی از آنها تدریس درست و مطلوبی صورت نمی گیرد.

او می گوید: 680 مدرسه سمپاد (تیزهوشان) در كشور وجود دارد. از زمانی كه این مدارس به وجود آمدند این مشكلات نیز در بین دانش آموزان به وجود آمد. آموزش و پرورش آموزش و پرورش اكنون برنامه ای برای برطرف كردن مشكلات و تفاوت های بین مدرسه های سمپاد و دولتی ندارد و دانش آموزان باید به فكر آینده خود باشند و منتظر تغییرات نمانند.

مدیر امور نوجوان و دانش آموزی مجمع ملی جوانان كشور می افزاید: وزارتخانه های پولساز مثل نفت برنامه هایی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی دارند كه تلاش می شود، بسته های آموزشی از طریق این وزراتخانه ها به دانش آموزانی كه در مدارس تیزهوشان تحصیل نمی كنند، برسد. آموزش و پرورش سومین وزارتخانه با بیشترین بودجه در كشور است زیرا بحث آموزش برای دولت بسیار مهم است اما تشكل هایی كه در آموزش و پرورش وجود دارند، نتوانستند استعدادیابی را در میان دانش آموزان انجام دهند.

او اذعان می كند: جوانان با مغزهای خلاق به دنبال این هستند كه در دولت استخدام شوند و به دنبال یادگیری مهارت نیستند، اینكه شما زندگی مهارت محوری داشته باشید و بتوانید مهارت خود را پول ساز كنید بسیار مهمتر از این است كه چشم انتظار استخدام در اداره دولتی باشید.
معاون وزیر آموزش و پرورش: وجود 23 نوع مدرسه در كشور ایراد بزرگی است كه باید به سمت حل آن برویم. اكنون 2.5 تا 3 میلیون دانش آموز در مدارسی غیر از دولتی هستند و 12.5 میلیون دانش آموز در مدارس دولتی تحصیل می كنند

احمد محمودزاده معاون وزیر آموزش و پرورش نیز می گوید: مدارس غیرانتفاعی با هدف تحقق عدالت آموزشی در كشور ایجاد شده، ولی مخالفانی هم دارد. موافقان مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی معتقدند كه به علت كمبود نیروی انسانی و تراكم بالا در كلاس های درس و كمبود فضاهای آموزشی، وجود مدارس غیرانتقاعی و غیردولتی به تحقق عدالت آموزشی در كشور كمك می كند. برخلاف این عده، تعدادی از صاحب نظران هم معتقدند كه وجود مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی به معنای تداوم تبعیض اقتصادی در جامعه و طبقاتی شدن آموزش و پرورش بوده و با عدالت آموزشی در كشور مغایرت دارد.

وجود 23 نوع مدرسه ایراد بزرگی است

احمد لاشكی، معاون حقوقی و امور مجلس وزیر آموزش و پرورش می گوید: وجود 23 نوع مدرسه در كشور ایراد بزرگی است كه باید به سمت رفع آن برویم. اكنون 2.5 تا 3 میلیون دانش آموز در مدارسی غیر از دولتی هستند و 12.5 میلیون دانش آموز در مدارس دولتی تحصیل می كنند.

یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش نیز تاكنون درباره مشكلات موجود در نظام آموزش و پرورش به خصوص مساله طبقاتی شدن آموزش و پرورش و نبود عدالت آموزشی كه به كاهش انگیزه فرزندان خانواده های كم درآمد و بخت اندك آنها برای قبولی در رشته های آینده دار كنكور وجود دارد و نقش موثر مدارس پولی و كلاسهای كنكور در آینده دانش آموزان حرفی نزده است. حتی در برنامه او كه هنگام گرفتن رأی اعتماد در مجلس بیان شدن این موارد چندان پر رنگ نبود و به آن اشاره نشده بود.

برچسب ها
- مدارس
- مدرسه سازی
- دانش آموزان