امیر پروسنان

تهران- ایرنا- طبق برخی گزارش ها، جمعیت سالمندی در كشور تا 30 سال آینده سه برابرمی شود اما برنامه ریزی برای حمایت از این قشر همچنان آهسته و كند است و اظهارات تریبونی هنوز منجر به برنامه های حمایتی مستمر اجرایی و پرشتاب نشده است.

سالمندی فقط دوره ای از زندگی نیست كه نیازمند توجه سایر اقشار جامعه باشد، بلكه سالمندی دوره استفاده از تجربه و حركت رو به جلو با تكرارنكردن اشتباه های گذشته است. اگر نگاه جامعه به سالمندی فقط این باشد كه سالمندان نیازمند توجه بیشتر هستند و در واقع نوعی سربار بودن از جامعه سالمندی به جوان ترها القا شود، مسیر به غلط پیموده خواهد شد.

هرچقدر به موضوع سالمندی از ابعاد گوناگون پرداخته شود، كافی نیست و نباید این موضوع را به تریبون های یك ساعت در سال و آن هم محدود به روز جهانی سالمندی دانست. مسئولان مربوطه گمان می كنند با چند دقیقه حرف زدن پای تریبون ها و اقداماتی سطحی در زمینه سالمندی، برنامه ریزی كلانی در این زمینه انجام داده اند و بار آن را از روی دوش خود پایین گذاشته اند.
آهنگ متفاوت رشد جمعیت سالمندی در كشورهای توسعه یافته و سایر كشورها وجود دارد. افزایش جمعیت سالمندی در كشورهای پیشرفته در مدت 100 تا 200 سال اتفاق افتاده است، در حالی كه در كشورهایی مانند ایران، این مسیر در طول 30 تا 40 سال رخ می دهد

رتبه 75 ایران در كیفیت سالمندی

پیش از این در گزارشی با عنوان «ایران در رتبه 75 كیفیت سالمندی در جهان؛ چه باید كرد؟» در گروه پژوهش ایرنا به موضوع سالمندی پرداختیم و گفتیم كه سیاست گذاران در راستای جوان سازی جمعیت، در مورد ازدواج و فرزندآوری تمركز كرده اند، در حالی كه حمایت از سالمندان در همه حوزه ها منجر به این می شود كه سالمند سالم، فعال و در واقع جوان داشته باشیم.

در حالی كه كشورهای توسعه یافته به دنبال حمایت از جمعیت سالمند خود هستند تا از تجربه نسلی استفاده كرده و بهره وری را افزایش بدهند، در كشور ما این حمایت ها اگر وجود داشته باشد، حداقلی است.

در این گزارش گفته شده بود كه اگر چه در حال حاضر توسعه یافته ترین كشورها، سالخورده ترین نمودار جمعیت را دارند، ولی سریع ترین سالخوردگی جمعیت در كشورهای كمتر توسعه یافته اتفاق می افتد.
همچنین سازمان جهانی بهداشت پیش بینی كرده كه بین سال های 2010 تا 2050 تعداد افراد سالخورده در كشورهای كمتر توسعه یافته در مقایسه با 71 درصد افزایش در كشورهای توسعه یافته، 250 درصد افزایش پیدا كند.

نكته قابل توجه دیگر در این زمینه، آهنگ متفاوت رشد جمعیت سالمندی در كشورهای توسعه یافته و سایر كشورها است. افزایش جمعیت سالمندی در كشورهای پیشرفته در طول 100 تا 200 سال اتفاق افتاده است، در حالی كه در كشورهایی مانند ایران، این مسیر در طول 30 تا 40 سال رخ می دهد.
این موضوع می تواند مشكلات زیادی را به ویژه در زمینه تامین مخارج بهداشتی و درمانی سالمندان به همراه داشته باشد. سالمندان در برابر بیماری ها بیشتر از بقیه جامعه آسیب پذیرند و در واقع زمانی كه افراد سالمند می شوند، خطر بسیاری از بیماری های مزمن در آنها افزایش پیدا می كند. این افزایش با بسیاری از تئوری های سالمندی مطابقت دارد.



براساس پژوهش های انجام شده در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در سال 1395، بیشترین سهم سالمندی در كشور مربوط به استان گیلان و كمترین سهم سالمندی مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. رشد جمعیت به سمت سالمندی در استان های البرز و مازندران بالا است. یعنی رشد سالمند شدن جمعیت این استان ها زیاد است و در استان گیلان این رشد به نسبت دیگر استان ها بالاتر است.

موضوعی كه بتازگی توسط «سعید كریمی» معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نیز مطرح شد. او گفت: استان گیلان به عنوان سالمندترین استان در كشور باید مد نظر مسئولان استانی و دانشگاهی قرار گیرد تا بتواند با ارایه راهكارهای مناسب به سمت جوانی جمعیت پیش رود.
بر اساس پژوهش های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، رشد جمعیت به سمت سالمندی در استان های البرز و مازندران بالاست. یعنی رشد سالمند شدن جمعیت این استان ها زیاد بوده و در استان گیلان این رشد به نسبت دیگر استان ها بالاتر است جالب این كه بدانیم براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1395، استان گیلان با 13.2 درصد و استان سیستان و بلوچستان با 4.9 درصد از جمعیت 60 ساله و بیشتر، بالاترین و پایین ترین درصد سالمندی را در میان استان های كشور به خود اختصاص داده اند.

بر اساس پژوهش های انجام شده در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، رشد جمعیت به سمت سالمندی در استان های البرز و مازندران بالاست. یعنی رشد سالمند شدن جمعیت این استان ها زیاد بوده و در استان گیلان این رشد به نسبت دیگر استان ها بالاتر است.

سند ملی سالمندی روی هواست

در حالی كه بارها درباره اهمیت حمایت های دولتی از سالمندی گفته و نوشته شده است، همچنان سند ملی سالمندی روی هوا مانده و حمایت های حداقلی از سالمندان به صورت مشروط و قطره چكانی انجام می شود. تازه اگر سالمند مربوطه بازنشسته دولت باشد و در غیر این صورت، نمی توان انتظار حمایت چندانی داشت.

«محسن شتی» رییس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی درباره سند ملی سالمندی به پژوهشگر ایرنا گفت: سند ملی سالمندان فقط مربوط به وزارت بهداشت نیست و دستگاه های مرتبط با سالمندی در نوشتن آن نقش داشتند. این سند در مهر ماه 1399 ابلاغ شد كه شامل اهداف مختلف است. این سند تا سیاست های اجرایی پیش رفته است كه اكنون باید برای آن برنامه عملیاتی نوشته شود و این برنامه ها را باید دستگاه های اجرایی اجرا كنند. بخشی از اهداف آن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی مربوط می شود و بخش های دیگر به طور مثال به توانبخشی و موارد دیگر مرتبط است. وظیفه پیگیری اجرای آن بر عهده شورای ملی سالمندان است.

شتی درباره میزان پیشرفت بخشی از سند ملی سالمندان كه بر عهده وزارت بهداشت است، گفته بود: نزدیك به 50 عنوان و برنامه در راستای اهداف سند ملی سالمندان را در جداولی نوشتیم و هركدام از این موارد مشخص است كه كدام سیاست در سند ملی سالمندان پیگیری می شود و تا چه مرحله ای پیش رفته اند. در طول این سال ها در معاونت بهداشت وزارت بهداشت در راستای سالمندی تلاش های زیادی انجام شده است. متاسفانه به جز وزارت بهداشت و وزارت رفاه و سازمان بهزیستی، در بسیاری از دستگاه های اجرایی دیگر، حتی یك كارشناس مرتبط با سالمندان وجود ندارد.

تحلیل بدنه اجتماع از بی توجهی به سالمندان

آن چه در نتیجه بی توجهی به سالمندان در جامعه به وضوح مشاهده می شود، تحلیل بدنه اجتماعی است. دولت ها در طول سال ها توجه چندانی به سالمندان نداشته اند و با وجود سالمندتر شدن جامعه، عمده توجه ها و صحبت ها به سمت جوانان و فرزندآوری است. هرچند درباره حمایت از جوانان نیز در مرحله عمل، سنگ اندازی ها و مشكلات زیادی وجود دارد.

نكته این كه حتی به روابط اجتماعی سالمندان نیز توجهی نمی شود. موضوعی كه فرا دستگاهی و بین بخشی است و به طور مثال شهرداری ها باید با برنامه های فرهنگی و اجتماعی در این زمینه فعالیت كنند، اما عمده این فعالیت ها در قالب مستندسازی محدود می شود و نتیجه عینی وجود ندارد. وقتی به روابط اجتماعی سالمندان توجه نمی شود، سلامت روان آنها نیز به خطر می افتد و وقتی سلامت روان سالمند به خطر می افتد، او مستعد افسردگی و بیماری هایی مانند زوال عقل و آلزایمر می شود و در نتیجه هزینه های درمان به جامعه تحمیل می شود.

پیش از این در گزارشی با عنوان «توجه به سالمندان حلقه مفقوده مباحث جمعیتی» در گروه پژوهش ایرنا به این موضوع نیز پرداخت شده است.

«نازنین آهنگری» دكترای روان شناس بالینی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: نیازهای پزشكی سالمندان با توجه به پیر شدن جمعیت به شدت افزایش یافته و پزشكان، روان شناسان و روان پزشكان نقش مهمی برای درمان این گروه مهم جامعه برعهده دارند. سالمندان سالم، سطح فعالیت ها و ارتباط اجتماعی خود را تا حد مشخصی حفظ می كنند اما این حفظ رابطه اندكی با سال های پیش از سالمندی متفاوت است. البته این احتمال نیز وجود دارد كه به دلیل بیماری های جسمی یا مرگ دوستان و خانواده یا بازنشستگی یا دلایل دیگر، سالمند در تعامل اجتماعی خود دچار مشكلاتی شده و احساس انزوا در او بیشتر شود و در نتیجه نسبت به افسردگی آسیب پذیر باشد.

وی ادامه داد: در این زمینه شواهدی وجود دارد كه نشان می دهد حفظ فعالیت اجتماعی و تعامل با سایر افراد برای سلامت جسمی سالمند اهمیت دارد. همچنین تماس سالمندان و ارتباط اجتماعی با افراد جوان جامعه نیز مهم است و به این ترتیب می توانند تجربه خود را به نسل جوان منتقل كرده و حتی با مراقبت و راهنمایی جوانان، احساس سودمندی بیشتری داشته باشند.
تماس سالمندان و ارتباط اجتماعی با افراد جوان جامعه نیز مهم است.سالم پیرشدن، به مشغولیت های سازنده، وضعیت عاطفی، وضعیت كاركرد و وضعیت شناختی بستگی داردآهنگری بیان كرد: البته باید به این توجه كرد كه سلامتی تنها عامل تعیین كننده كیفیت مطلوب زندگی سالمند نیست و بر اساس مطالعات انجام شده روی سالمندان، تماس ها و ارتباطات اجتماعی نیز به اندازه سلامتی ارزشمند هستند. یعنی عوامل موثر بر كیفیت خوب سالمندی، ابعاد مختلفی دارد. بر اساس تعاریف، اینگونه باید گفت كه سالم پیرشدن، به مشغولیت های سازنده، وضعیت عاطفی، وضعیت كاركرد و وضعیت شناختی بستگی دارد.

جالب است بدانیم در مطالعات سالمندانی كه از سالم ترین وضعیت برخوردار بودند نسبت به سالمندانی كه سلامتی كمتری داشتند، تماس ها و ارتباطات اجتماعی بیشتر، سلامتی و بینایی بهتر و حوادث كمتر در طول 3 سال قبل گزارش شده است. هرچند با افزایش سن، تندرستی به صورت خطی كم می شود، اما تندرستی را در پیرترین افراد نیز می توان مشاهده كرد.

تاثیر مشاركت اجتماعی بر سلامت روان سالمند

البته مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی تا حدی بالاخره به اهمیت مشاركت اجتماعی سالمندان پی برده اند و در صحبت های خود به این موضوع نیز می پردازند.

«كمال حیدری» معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در همایش روز جهانی سالمند در صحبت هایی به اهمیت مشاركت اجتماعی سالمندان پرداخت و گفت: بهره مندی از ظرفیت محله محوری كه با محوریت خود سالمند و خانواده او ارتباط دارد، باید جدی قلمداد شود و در كنار خدماتی كه شهرداری به شهروند می دهد، سایر خدمات نیز به شكل پازل كنار آن دیده شود، زیرا اگر نهادینه شود، خروجی بهتری خواهیم داشت.

معاون بهداشت وزارت بهداشت در بحث حمایتی محله محوری افزود: با توجه به وجود سالمندان پرخطر و خانم های سالمند بی سرپرست با محله محوری و بهره مندی از مشاركت خود خانواده ها در حل مشكلات، اقدامات فرهنگی و اجتماعی برای سالمند داشته باشیم. در بحث شیوه زندگی، بسته های خدمتی با محور سلامتی میان سالی تا سالمندی سالم تدوین شده است كه بر حوزه پیشگیری، توانمندسازی و ارتقای سطح سواد سلامت خدماتی را پیش بینی كرده تا خانواده در بحث سالمند سالم مشاركت كند و امیدواریم با این اقدامات، شاهد نتایج خوبی در حوزه سالمندی باشیم.
بهره مندی از ظرفیت محله محوری كه با محوریت خود سالمند و خانواده او ارتباط دارد، باید جدی قلمداد شود و در كنار خدماتی كه شهرداری به شهروند می دهد، سایر خدمات نیز به شكل پازل كنار آن دیده شود، زیرا اگر نهادینه شود، خروجی بهتری خواهیم داشت

مسئولان چه می گویند؟

صحبت های مسئولان پای تریبون ها حكایت از آگاهی از اهمیت سالمندی و پیرتر شدن جمعیت دارد، ولی این كه چقدر در عرصه عمل حمایت ها از سالمندان اجرایی شده را باید از خود جامعه سالمندی پرسید.

«امیرحسین قاضی زاده هاشمی» معاون رییس جمهوری و رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران در همایش روز جهانی سالمند گفت: متولیان باید ظرفیت و زیر ساخت های كشور را برای سالمندی مهیا كنند، چرا كه در غیر این صورت كشور غافلگیر می شود و نمی تواند خودش را اداره كند.

وی افزود: كشور باید خود را برای درك سالمندی آماده كند، همان طور كه دنیا سیر صد ساله برای سالمندی طی كرد ما ظرف 20 تا 30 سال طی خواهیم كرد.

قاضی زاده گفت: تلاش دوستان در تعریف رشته و دانشگاه ستودنی است و سال هاست كه عزیزان برای انتقال این نگرانی به درستی به جامعه تلاش می كنند، از جمعیت سالمندی سال 1420 تا 2050 صحبت می شود كه جمعیت عظیم دهه شصتی ها كه در زمان تولد اصطلاحا بمب كودكی بودند، سبب شدند كه در حال حاضر این بمب كودكی به بمب سالمندی تبدیل شود.

«محمدعلی محسنی بندپی» عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز در صحبت هایی در همین زمینه گفت: با توجه به موج سالمندی در كشور و سیمای سالمندی ایران، وزارت بهداشت باید نسبت به تخصیص منابع و آموزش نیروهای تخصصی حوزه سالمندی رویكرد خود را تغییر بدهد. مطالعات بین المللی به تفكیك قاره ها نشان می دهد كه موج سالمندی در آسیا نسبت به سایر قاره ها تهدید آمیزتر است،
در سال 1950 جمعیت قابل قبولی نسبت به دنیا داشتیم، در سال 2020 تنه نمودار سنگین تر شده و پایه سست تر شده و بار سنگینی خواهیم داشت كه كار سختی خواهد بود. در سال 2050، جمعیت بالای 80 سال بیشتر می شود، در ایران در سال 2015 جمعیت سالمندی زیر 10 درصد و در 2050 بالای 30 درصد كل جمعیت است و تا 30 تا 35 سال دیگر جمعیت سالمندی افزایش پیدا می كند و با توجه به افزایش امید به زندگی به عنوان یك موهبت و كاهش زاد و ولد، یكی از تهدیدات محسوب می شود.
قاضی زاده هاشمی: كشور باید خود را برای درك سالمندی آماده كند، همان طور كه دنیا سیر صد ساله برای سالمندی طی كرد ما ظرف 20 تا 30 سال طی خواهیم كرداین نماینده مجلس ادامه داد: در سال 1345 جمعیت ما 25 میلیون نفر بود، در شهر 9 میلیون و نیم و در روستاها 15 و نیم میلیون نفر زندگی می كردند، یعنی 70 درصد جمعیت در روستاها ساكن بودند و بعدها دیده شد كه این جمعیت 30 درصد به روستا و 70 درصد به شهرها رسیده و در این میان، گروهی به سالمندی رسیده اند كه موجب نگرانی است، زیرا جمع و جور كردن سالمندان در روستاها وضعیت بهتر و راحت تری نسبت به شهرها دارد.

محسنی بندپی افزود: گیلان و مازندران پیشروترین شهرهای حامی سالمندی را دارند، در بحث تاب آوری و مشاركت زنان سالمند، زنان بیش از مردان به تنهایی زندگی می كنند و آمار زنان سالمند طی این سال ها رو به رشد بوده است.

عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت: مشكلات متعددی در حوزه سالمندی داریم، تنها برای 3 برابر شدن جمعیت سالمندی 30 سال فرصت داریم، در حالی كه برای كشورهای اروپایی این بازه و فرصت 80 تا 140 سال بوده، پس همان طور كه با سرعت زیاد افزایش جمعیت داشتیم، باید با شتاب و برنامه ریزی بیشتری حركت كنیم و بدون شتاب كار جلو نخواهد رفت، مگر اینكه مجلس حمایت كند، مجلس می تواند الزامات قانونی فراهم كند.

وی ادامه داد: سازمان هایی كه در سالمندی نقش آفرینی می كنند نظیر ریاست جمهوری، سازمان برنامه بودجه، وزارت بهداشت، وزارت كشور، كمیسیون بهداشت و كمیسیون اجتماعی مجلس هستند و در كشورهای مختلف دنیا بخش های خصوصی به طور جدی در كنار دولت ها هستند.

این نماینده مجلس گفت: هنوز با وجود درگیری سازمان های گوناگون، اطلاعات پایه از جمعیت سالمندی كشور نداریم كه لازم است دانشگاه ها، وزارت بهداشت و انجمن های علمی اطلاعات معتبر را جمع آوری كنند. بحث پوشش بیمه ها یكی از موضوعات مهم سالمندی است، زیرا سالمندی همراه خود مشكلات جسمی، روحی و روانی دارد و هر چه زودتر سازمان های بیمه گر ورود كنند، هزینه اقتصاد سلامت پایین تر می آید.

افزایش خطر خودكشی در افراد مبتلا به زوال عقل زودرس

پیش از این در گزارشی با عنوان «این درد بی درمان را جدی بگیریم؛ هر 3 ثانیه یك نفر به آلزایمر مبتلا می شود» در گروه پژوهش ایرنا به موضوع دمانس یا زوال عقل و بیماری آلزایمر پرداختیم و ابعاد آن را بررسی كردیم.

جالب است بدانید كه بر اساس یك مطالعه جدید مشاهده شده كه افكار خودكشی اغلب اولین واكنش به تشخیص زوال عقل قبل از سن 65 سالگی است و خطر خودكشی برای این افراد تقریبا 7 برابر بیشتر از بیماران بدون زوال عقل است. برای افراد كمتر از 65 سال، خطر خودكشی تقریباً 7 برابر بیشتر از بیماران بدون زوال عقل است.

در گزارشی كه سوم اكتبر امسال در مجله «جاما نورولوژی» منتشر شده، با نگاهی به نزدیك به 595 هزار نفر در بریتانیا از سال 2001 تا 2019، محققان دریافتند كه 14 هزار و 500 نفر بر اثر خودكشی جان خود را از دست داده اند. در میان كسانی كه جان خود را از دست دادند، حدود 2 درصد مبتلا به زوال عقل تشخیص داده شده بودند. محققان دریافتند كه در مقایسه با گروه كنترل، خطر خودكشی برای افرادی كه قبل از 65 سالگی مبتلا به زوال عقل تشخیص داده شده بودند، سه برابر بیشتر بود و در سه ماه اول پس از تشخیص بیش از دو برابر بیشتر بود. این میزان در افراد مبتلا به بیماری روانی تقریباً دو برابر شد.
سوال این جاست كه آیا برنامه ریزی ما برای سالمندان بالای 60 سال آن گونه است كه بتوانند از نظر اجتماعی فعال باشند و اگربه دلایل مختلف،دچار زوال عقل و آلزایمر شدند، زندگی ایده آل و شرایط مناسبی خواهند داشت؟ آیا توانستیم در مسیر سالمندی، حمایت هایی مانند بیمه سالمندی را ایجاد كنیم

«تیموتی اشموت»استادیار روان پزشكی در دانشكده پزشكی دانشگاه ییل در نیوهون هم دمانس و هم پیشگیری از خودكشی را مورد مطالعه قرار داده و می گوید: وقتی تشخیص داده شد كه شما مبتلا به زوال عقل هستید، مانند یك قطار با حركت آهسته است. شما می دانید كه هیچ درمان اصلاح كننده بیماری وجود ندارد. می دانید كه بهتر نمی شوید و فقط بدتر می شوید. احساس ناامیدی و ترس از دست دادن كنترل ایجاد می شود و ممكن است فكر خودكشی رخ دهد. با افزایش جمعیت، از آنجا كه افراد بیشتری مبتلا به زوال عقل تشخیص داده می شوند، مشكل بدتر می شود. زوال عقل ممكن است سال ها طول بكشد تا ناتوان كننده شود، بنابراین در این مدت بهترین زندگی را كه می توانید داشته باشید و كارهایی انجام دهید كه شما را خوشحال می كند. از نظر اجتماعی فعال باقی بمانید، درگیر دنیا، با افراد دیگر و در فعالیت ها.

سوال این جاست كه آیا برنامه ریزی ما برای سالمندان بالای 60 سال به این شكل است كه بتوانند از نظر اجتماعی فعال باشند و اگر به واسطه سبك زندگی یا سایر مسائل و عوامل خطر، دچار زوال عقل و آلزایمر شدند، زندگی ایده آل و شرایط مناسبی داشته باشند؟ آیا توانستیم در مسیر سالمندی، حمایت هایی مانند بیمه سالمندی را كه در گزارشی با عنوان «چرا بیمه سالمندی اهمیت دارد؟» در گروه پژوهش ایرنا به آن اشاره شده بود، ایجاد كنیم و در نتیجه انتظار جامعه سالم تری داشته باشیم؟

جمعیت كشور به سرعت به سمت پیرتر شدن می رود و صحبت های مسئولان پای تریبون ها درباره سالمندی به قدر كفایت زیباست. آن چه در عرصه عمل مشاهده می شود، حركت كند و گاهی سكون است و پیشرفتی در این زمینه مشاهده نمی شود. هرچند مسئولان چه در عرصه قانون گذاری و چه در عرصه اجرا به اهمیت موضوع سالمندی پی برده اند، اما باید این حركت را پرشتاب ادامه بدهند تا در سال های آتی غافلگیر نشوند.

برچسب ها
- سالمندی
- سالمندان
- روز جهانی سالمندان