رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تاكید كرد: ضرورت توجه و پیشگیری به موقع از ابتلا به پوكی استخوان
رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران از اجرای برنامه های آموزش عمومی در سطح علمی توسط دانشگاه های علوم پزشكی كشور با هماهنگی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی خبر داد.



به گزارش وبدا به نقل از روابط عمومی دانشگاه علوم پزشكی تهران پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم، دكتر افشین استوار با اشاره به شعار امسال روز جهانی پوكی استخوان مبنی بر "برای سلامت استخوان خود قدم برداریم"، گفت: این شعاری دو بعدی است كه از یك سو بر فعالیت فیزیكی و بدنی تاكید دارد و از سوی دیگر بر این امر تاكید دارد كه باید در بخش پیش گیری، اصلاح سبك زندگی، تشخیص به موقع و تكمیل درمان برای پیش گیری از شكستگی ناشی از پوكی استخوان اقدام شود و در این زمینه گام برداریم.

وی افزود: پوكی استخوان بیماری خاموش است كه از طریق سنجش تراكم استخوان قابل تشخیص است.

وی در تعریف پوكی استخوان، توضیح داد: پوكی استخوان به معنای كاهش تدریجی تراكم معدنی استخوان به شكلی است كه سبب پوكی و سپس شكستگی استخوانی شود. این روند به تدریج رخ می دهد و اغلب اوقات هیچ علامتی ندارد. تنها راه اینكه آگاه شویم كه به پوكی استخوان مبتلا هستیم یا خیر؟ مراجعه به پزشك و انجام سنجش تراكم استخوان است.

وی درباره میزان سواد سلامت مردم در رابطه با بیماری های غیرواگیر از جمله پوكی استخوان، تصریح كرد: متاسفانه آگاهی مردم درباره پوكی استخوان حتی نسبت به سایر بیماری های غیرواگیر خیلی پایین تر است. یك علت مهم این اتفاق این است كه پوكی استخوان بیماری خاموش است، زیرا هیچ علامتی ندارد و گاهی اوقات اولین علامت، شكستگی ناشی از پوكی استخوان است. از سوی دیگر پوكی استخوان به تدریج ایجاد می شود. زیرا حداكثر توده استخوانی تا قبل از 30 سالگی رخ می دهد بنابراین؛ زمینه ایجاد پوكی استخوان در كودكی و نوجوانی فراهم می شود یعنی اگر فردی در زمان كودكی و شیرخوارگی و پس از آن سبك زندگی نامناسب داشته باشد (عدم تغذیه مناسب عدم فعالیت فیزیكی كافی، مواجهه با دود دست اول یا دوم دخانیات و...) زمینه بروز پوكی استخوان برای او در بزرگسالی فراهم می شود.

وی ادامه داد: احتمال بروز پوكی استخوان در بزرگسالی خانم ها و در سنین یائسگی كه هورمون جنسی زنانه كاهش می یابد و به دنبال آن محافظت این هورمون از روی استخوان برداشته می شود افزایش می یابد كه به دنبال آن تراكم معدنی استخوان كاهش یافته و استخوان ترد، پوك و شكننده شده و مستعد شكستگی می شود.
بیش از دو سوم خانم هایی كه در معرض خطر پوكی استخوان و شكستگی هستند برای تشخیص پوكی استخوان مراجعه نمی كنند.

دكتر استوار با تاكید بر اینكه به علت خاموش بودن بیماری پوكی استخوان در زمینه پیش گیری به درستی عمل نمی شود، اظهار كرد: در مراحل و سنین بالاتر تشخیص به موقع بیماری یكی از چالش های ما است و یكی از مهم ترین شكاف هایی است كه وجود دارد. خانم های بالای 50 سال (بویژه پس از یائسگی) و مردان بالای 60 سال باید برای اطمینان از سلامت استخوان خود به پزشك مراجعه كنند. مطالعاتی كه ما انجام داده ایم نشان دهنده این است كه حدود 70 درصد (بیش از دو سوم) خانم هایی كه در معرض خطر پوكی استخوان و شكستگی هستند برای تشخیص پوكی استخوان مراجعه نكردند و اقدامات تشخیصی برایشان انجام نشده است. این مطالعات به ما نشان داد در صورت انجام تشخیص به موقع در بانوان معمولا درمان به سرعت آغاز می شود اما متاسفانه مشكل بزرگ تر ما پایبندی به تكمیل و ادامه درمان است.

درمان پوكی استخوان درمانی طولانی مدت است

وی با اشاره به اینكه درمان پوكی استخوان درمانی طولانی مدت است، تصریح كرد: فاز اولیه درمان حداقل 3 و یا 5 سال طول می كشد و مهم است كه افراد بدانند باید درمان خود را كامل كنند تا نتیجه مناسب بگیرند. مطالعات ما نشان می دهد بیش از 85 درصد خانم هایی كه درمان را آغاز می كنند پیش از یك سالگی درمان خود را رها كرده و دوره درمانی را تكمیل نمی كنند و پایبندی به درمان وجود ندارد. در طول درمان پزشك معالج مرتبا اثر بخشی درمان را از طریق انجام سنجش تراكم استخوان پایش می كند و در صورتیكه درمان اثربخشی لازم را نداشته باشد اقدامات تكمیلی انجام می شود.

رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم، تاكید كرد: اقدامات ما در قالب پویش سراسری پوكی استخوان در راستای آگاهی بخشی به مردم و افزایش حساسیت در آنها است تا بدانند چگونه می توانند سلامت استخوان خود را حفظ كرده و از وقوع شكستگی جلوگیری كنند.

وی، وراثت را در ابتلا به بیماری پوكی استخوان بسیار موثر دانسته و بیان كرد: می توان گفت پوكی استخوان یك بیماری ژنتیكی است البته عوامل ژنتیكی شناخته شده تنها 5 درصد خطر شكستگی را تعریف می كنند ولی ما می دانیم كه سابقه خانوادگی تاثیر بالایی دارد اما شواهد علمی كافی وجود ندارد برای اینكه بگوییم وراثت از چه مسیری در ایجاد بیماری عمل می كند.

وی درخصوص تاثیر مصرف شیر و لبنیات در جلوگیری از بروز پوكی استخوان، اظهار كرد: به طوركلی میزان دریافت پروتئین، كلسیم و ویتامین D برای داشتن یك استخوان سالم و قوی بسیار اهمیت دارد كه ما یك استخوان قوی و سالم داشته باشیم.

وی گفت: یكی از منابع اصلی تامین پروتئین و كلسیم لبنیات و بخصوص شیر است از سوی دیگر تغذیه انحصاری با شیر مادر در دوره شیرخوارگی بسیار با اهمیت است و مطالعات مختلفی وجود دارد كه نوزدانی كه با شیر مادر تغذیه می شوند در بزرگسالی توده استخوانی بهتری داشته و كمتر به پوكی استخوان مبتلا می شوند.

وی افزود: از طرفی برای پس از دوره شیرخوارگی شواهد متعددی وجود دارد كه مصرف لبنیات و شیر می تواند میزان مورد نیاز كلسیم و پروتئین برای بدن را تامین كند و باعث پیش گیری از پوكی استخوان شود. از این رو برای داشتن استخوان قوی بر مصرف لبنیات و شیر تاكید داریم.

تاثیر مصرف لبنیات به ویژه شیر در افزایش تراكم استخوانی

وی تاكید كرد: آنچه مسلم است این است كه گران شدن لبنیات و در دسترس نبودن شیر و مواد لبنی مصرف آن را در سال های اخیر به شدت كاهش داده است و این می تواند عاملی باشد كه در آینده مشكل پوكی استخوان تشدید شود. موضوع مهم تر این است كه در كشور ما جمعیت سالمندی به سرعت در حال افزایش است بنابراین؛ از آنجایی كه پوكی استخوان مشكل دوره سالمندی است، تغذیه ناكافی در زمان جوانی و نوجوانی می تواند این مشكل سالمندی را تشدید كند.

وی درباره تغذیه انحصاری با شیر مادر توضیح داد: سن توصیه شده برای تغذیه با شیر مادر تا دو سالگی است و بیشتر شدن این سن هم برای نوزاد ضرری ندارد و برای مادر هم خطر زیادی ندارد. تغذیه با شیر مادر به طور كلی برای مادر منافع زیادی دارد. شواهد زیادی وجود ندارد كه تغذیه با شیر مادر در دراز مدت باعث كاهش تراكم استخوان می شود هرچند كه در كوتاه مدت یك كاهش نسبی در تراكم معدنی استخوان وجود دارد اما در بلند مدت در صورتی كه مادر تغذیه مناسبی در دوره بارداری و شیردهی داشته باشد پوكی استخوان و خطر شكستگی برایش افزایش نمی یابد.

وی درباره تاثیر برگزاری برنامه هایی نظیر شیرمدرسه در حفظ تراكم استخوانی، بیان كرد: مطالعه دقیق و مستقیمی در این رابطه نداشتیم ولی می دانیم كه دسترسی به شیر برای برخی افراد خیلی پایین است بنابراین جبران این مقدار به هر شكل از جمله در مدارس از طریق تغذیه رایگان می تواند بخشی از كمبود مصرف شیر را جبران كند. شیر یكی از منابع اصلی تامین پروتئین و كلسیم در دوران كودكی است.

تاثیر نور آفتاب بر تولید ویتامین دی در بدن

دكتر استوار ادامه داد: ماده موثر دیگر ویتامین D است كه از طریق تغذیه و نور آفتاب به بدن افراد می رسد. میزان مواجهه با نور آفتاب در میزان ساخته شدن ویتامین D موثر است؛ پوشاندن بدن، عدم مواجهه با نور آفتاب، آلودگی هوا و... می تواند میزان ساخته شدن ویتامین D توسط پوست را كاهش دهد بنابراین؛ این مقدار باید از طریق تغذیه جبران شود. نكته با اهمیت این است كه در افرادی كه كمبود ویتامین D ندارند، نیازی به مصرف مكمل های ویتامین برای جایگزین كردن میزان ویتامین D نداریم. در صورتی كه فرد تغذیه مناسب داشته باشد، ویتامین D به اندازه كافی دریافت می كند اما در افرادی كه كمبود ویتامین D دارند این كمبود حتما باید از طریق مكمل جبران شود.

وی با اشاره به اینكه كمبود ویتامین D در كشور ما در میان افراد خیلی زیاد است، گفت: مطالعات مختلف نشان داده اند كه بعضا تا 80 درصد افراد دچار كمبود ویتامین D هستند.

رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم درباره آمار ارقام موجود در زمینه پوكی استخوان در كشور، تصریح كرد: در جمعیت بالای 60 سال كشور ما شیوع پوكی استخوان بیش از 42 درصد است و دو سوم خانم های بالای 60 سال پوكی استخوان دارند و زمانی كه به سنین بالای 75 سال می رسیم، شیوع پوكی استخوان به بالای 80 درصد می رسد یعنی از هر 5 خانم بالای 75 سال، 4 نفر پوكی استخوان دارند كه همه اینها به عوامل خطر در سنین پایین تر برمی گردد و با كنترل این عوامل خطر می توان میزان شیوع را تا حد زیادی كاهش داد.

وی تاكید كرد: در خانم های بالای 60 سال شیوع پوكی استخوان نزدیك 62 درصد و در آقایان حدود 24 درصد است و در كل در مجموع دو جنس شیوع پوكی استخوان در كشور حدود 42 درصد است كه آمار بالایی است. مهم ترین عارضه پوكی استخوان شكستگی است و ما از این موضوع می ترسیم. اساسا پوكی استخوان را درمان می كنیم كه جلوی شكستگی را بگیریم چون شكستگی مهم ترین عارضه پوكی استخوان است كه باعث ناتوانی و مرگ می شود. مطالعات به ما نشان داده است كه سالانه بیش از 170 هزار مورد شكستگی ناشی از پوكی استخوان در كشور رخ می دهد.

وی با اشاره به اینكه شكستگی ناشی از پوكی استخوان در سه ناحیه بدن شیوع بیشتری دارد، اظهار كرد: شكستگی استخوانی در ناحیه مچ دست، مهره های ستون فقرات بویژه مهره های ناحیه كمری و لگن از شیوع بالایی بر خوردار است كه شدیدترین میزان آن مربوط به شكستگی در استخوان لگن است.

وی افزود: متاسفانه بروز شكستگی لگن در كشور بالا است. به شكلی كه میزان بروز سالانه در گروه سنی بالای 50 سال در خانم ها حدود 157 نفر در هر 100 هزارنفر و در آقایان 138 در هر 100 هزار نفر است. این میزان بروز شكستگی لگن و مرگ و میر آن از همه سرطان های مختص زنان بیشتر است درحالی كه خیلی از سرطان های خانم ها درمان پذیر است و یا به مدت طولانی تری شانس زنده ماندن دارند.

بار اقتصادی چشمگیر ناشی از بیماری پوكی استخوان

وی با اشاره به هزینه اقتصادی بالای شكستگی لگن ناشی از پوكی استخوان، گفت: مطالعات ما نشان داده است كه حدود 7 هزار میلیارد تومان هزینه ای است كه سالانه به خاطر این موضوع به كشور تحمیل می شود و به دلیل اینكه جمعیت رو به سالمندی می رود، سال به سال این هزینه هم افزایش می یابد و به خانوار و كشور فشار وارد می كند.

دكتر استوار ادامه داد: حدود 4200 مرگ به علت شكستگی ناشی از پوكی استخوان در هر سال داریم، بنابراین؛ درصورتی كه بتوان پوكی استخوان را به شكل موثر شناسایی و درمان كرد تا حد زیادی از بروز مرگ و میر به این علت جلوگیری می شود.

وی با تاكید بر اینكه بیماری های مختلف و مصرف داروهای مختلف می تواند سبب بروز پوكی استخوان شود، توضیح داد: به طور مشخص مصرف كورتون ها می تواند سبب بروز پوكی استخوان شود و متاسفانه مصرف كورتون در كشور ما به دلایل مختلف در حال افزایش است و به طور كلی مصرف بی رویه آن هم وجود دارد. برخی بیماری ها و درمان آنها هم می تواند سبب بروز پوكی استخوان شود به عنوان مثال ابتلا به سرطان و مصرف داروهای شیمی درمانی، برخی بیماری های روماتیسمی و مصرف داروهای آن، ابتلا به سوء تغذیه شدید و... همه می تواند عاملی برای بروز پوكی استخوانی باشد كه از آن تحت عنوان "پوكی استخوان ثانویه" یاد می شود كه در سنین پایین تر رخ می دهد.

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم درباره آثار كرونا بر بروز، شناسایی، تشخیص و درمان پوكی استخوان، گفت: پوكی استخوان به شدت تحت تاثیر كرونا بوده است و در زمان كرونا افزایش یافته است. كم تحركی به دلیل ماندن درخانه، تغذیه نامناسب، مصرف بیش از حد سیگار و الكل به دلیل خانه نشینی و... كه همگی از عوامل خطر پوكی استخوان هستند در زمان كرونا افزایش یافت و این درحالی بود كه تحت تاثیر این همه گیری تشخیص پوكی استخوان و سنجش تراكم استخوانی كاهش یافت بنابراین؛ تشخیص به موقع كاهش یافت. از طرف دیگر در میان افراد شناسایی شده نیز عده ای پایبندی به درمان را كنار گذاشته و درمان را رها كردند كه این امر هم تاثیرات منفی بر بیماری پوكی استخوان گذاشت و حتی بروز شكستگی در دوره كرونا را افزیش داد. یك نكته با اهمیت دیگر هم این است كه از آنجایی كه در زمان كرونا بخش مهمی از درمان های بستری و سرپایی به این بیماری واگیردار اختصاص یافت، برخی از خدمات درمانی مرتبط با شكستگی و پوكی استخوان هم از طرف ارائه دهنده خدمت دچار اختلال شد.

وی افزود: به دلیل كاهش خروج سالمندان از خانه در دوره كرونا میزان سقوط و افتادن در آنها و به دنبال آن شكستگی استخوانی كاهش یافت اما در كل پیش بینی می شود به دلایل ذكر شده در آینده و با فروكش كردن كرونا بیشتر شاهد افزایش مشكلات ناشی از پوكی استخوان باشیم.
وی درباره تاثیر وزن در بروز پوكی استخوان، اظهار كرد: تراكم استخوان تحت تاثیر وزن است یعنی هرچه وزن روی استخوان بیشتر باشد تراكم استخوان افزایش می یابد.

وی درباره پوشش بیمه ای تشخیص و درمان پوكی استخوان، بیان كرد: درمان موثر در كشور وجود دارد كه تحت پوشش بیمه هستند اما داروهای جدید كه وارد یا تولید می شود ممكن است تحت پوشش بیمه نباشند كه برای این داروها می توان یك به یك در شورای عالی بیمه رایزنی كرد.

استوار تاكید كرد: برای پوكی استخوان و شكستگی ناشی از آن تمرین های بازتوانی و توانبخشی موثر است. پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم سال گذشته راهنمای بالینی پیش گیری، درمان و بازتوانی و توانبخشی افراد مبتلا به پوكی استخوان را منتشر كرده است.

وی درخصوص برنامه FLS (كلینیك های پیش گیری از شكستگی های ثانویه) در زمینه پوكی استخوان، توضیح داد: یكی از شكاف های بزرگی كه در ارائه خدمات وجود دارد این است كه افرادی كه دچار شكستگی استخوان می شوند در معرض خطر بسیار بالاتری برای شكستگی های بعدی هستند كه از آن تحت عنوان شكستگی ثانویه یاد می شود.

وی ادامه داد: لازمه انجام این كار این است كه در مراكز درمانی مستقر شویم و افرادی كه برای شكستگی مراجعه می كنند را شناسایی كنیم و برای درمان و آموزش آنها اقدام كنیم. این اقدامات را در قالب كلینیك های پیشگیری از شكستگی های ثانویه می شناسیم و خوشبختانه با همكاری وزارت بهداشت توانستیم دستورالعمل های این كلینیك ها را تدوین كنیم و به عنوان نمونه دو مركز هم یكی در بیمارستان شفایحیائیان تهران و مركزی دیگر در گرگان راه اندازی كنیم. مراكزی هم در ساری، قزوین، شیراز و كاشان هم درحال راه اندازی هستند.