نایب رئیس انجمن روانپزشكان ایران با اشاره به مفهومی به نام فشار عصبیِ سیاسی كه عمدتا از ابهام در اوضاع سیاسی نشات می گیرد، گفت: خشونت هایی كه در نا آرامی های اخیر دیده شد، می تواند به «فشار عصبیِ سیاسی» منجر شود.
به گزارش ایسنا، حسن رفیعی به آسیب شناسی روانی حوادث و نا آرامی های اخیر پرداخت و اظهار كرد: زمانی سلامت را نبود بیماری تعریف می كردند اما در سال 1948 سازمان جهانی سلامت پس از تشكیل، تعریف گسترده ای از سلامت ارائه داد كه شامل آسایش كامل جسمی، روانی، و اجتماعی می شود. در همین راستا این سازمان در سال 1996 تعریفی از سلامت روان ارائه داد كه طبق آن سلامت روان صرفا معطوف به اختلالات شناخته شده روانپزشكی نبود. طبق این تعریف اینكه فرد بتواند با فشارهای روانی و استرس های متعارف زندگی كنار آید و شغل مولد و مثمرثمری داشته و در سرنوشت محیط اجتماعی خود مشاركت داشته باشد، از دیگر مولفه های سلامت روان است.
به جای سلامت روان باید ازسلامت روانی _اجتماعی استفاده كرد
این روانپزشك همچنین با اشاره به تعریف سلامت روان در ایران، توضیح داد: نتیجه پژوهشی كه در سال 96 به سفارش وزارت بهداشت توسط دكتر میر طاهر موسوی انجام شده به تعریفی جدیدی از سلامت روان با عنوان سلامت روانی_اجتماعی انجامید. در این تعریف به وجه حضور فرد در جامعه توجه می شود. درواقع این تعریف به ابعادی نظیر اعتماد سیاسی و عمومی، مشاركت اجتماعی دغدغه مندی برای بهبود جامعه در سلامت روان توجه دارد. این تعریف بسیار نزدیك به تعریف و مفهوم سرمایه اجتماعی است چراكه گستره سلامت روان بسیار وسیع است و در تعریف دقیق به جای سلامت روان باید از سلامت روانی_اجتماعی استفاده كرد.
به گفته وی، گرچه در تصور عموم سلامت روان تنها معطوف به بروز یا داشتن اختلالات روانی می شود اما با در نظر گرفتن ابعاد یاد شده می توان گفت سلامت روانِ فردی كه نشانه های اختلالات روانی را ندارد اما در ابعادی نظیر اعتماد سیاسی و عمومی، مشاركت اجتماعی دغدغه مندی نسبت به بهبود جامعه مشكل دارد، در خطر است.
تاثیر خشونت و ادراك بی عدالتی و فساد بر تشدید فشار عصبیِ سیاسی
رفیعی در بخش دیگر سخنان خود از مفهوم اختلالِ فشار عصبیِ سیاسی به عنوان مفهومی كه اخیرا در منابع علمی وارد شده است، یاد كرد و افزود: این مفهوم اساسا در جامعه آمریكا شكل گرفت. در سال 2019 پژوهشگران متوجه شدند 40 درصد آمریكایی ها دچار فشار روانی و عصبی ناشی از اوضاع سیاسی هستند. این شرایط عمدتا ناشی از ابهام در اوضاع سیاسی بود و در آن شرایط علائمی نظیر اضطراب، بی خوابی، و حتی افكار خودكشی، یعنی تركیبی از علائم اضطرابی و خلقی در افراد دیده شد. این شرایط در دورانی نظیر انتخابات ریاست جمهوری و نیز در میان قشر جوان و فعالان سیاسی و به ویژه مخالفان وضع موجود جوامع بیشتر دیده می شود.
نایب رئیس انجمن علمی روانپزشكان ایران، با استناد به مفهوم یاد شده به تبیین شرایط روانی جامعه امروز ایران در ناآرامی های اخیر پرداخت و خاطر نشان كرد: به نظر می رسد در كشور ما منشاء فشارعصبیِ سیاسی وارد شده بر مردم تنها معطوف به اینكه كدام یك از جناحان در انتخابات رای می اورند یا وجود ابهام در اوضاع سیاسی نمی شود، بلكه شرایطی نظیر بروز خشونت در ناآرامی ها و ادراك بی عدالتی و فساد و خود بی عدالتی و فساد نیز به این امر دامن می زنند.
به گفته نایب رئیس انجمن روانپزشكان ایران، طبق تحقیقات انجام شده ادراك بی عدالتی از مدت ها قبل از ناآرامی های اخیر نیز در جامعه ما وجود داشت. احساس بی عدالتی و نیز بی عدالتی عینی به ویژه نابرابری درآمدی و نابرابری جنسی (بین زن و مرد) و نابرابری قومی و ... در جامعه ما وجود دارد و مردم به شكل عینی افزایش نابرابری ها را می بینند و این امر خود می تواند منجر به افزایش فشارعصبیِ سیاسی شود.
هشدار درباره وضعیت سلامت روانی - اجتماعی جامعه در جریان حوادث اخیر
طبق تحقیقی كه در سال 98 و پیش از پاندمی كووید 19 انجام شد، با نظرسنجی از حدود 30 متخصص مسائل اجتماعی، نابرابری درآمدی در جامعه از جمله 10 مشكل اولویت دار كشور بوده است. همچنین طبق تحقیق دیگری كه برای رصد آسیب های اجتماعی كشور به سفارش سازمان بهزیستی انجام شد، به طور متوسط ادراك فساد در جامعه ایران طی سال 98 به حدود 65 درصد رسیده بود درحالی كه این رقم در سال 97 حدود 55 درصد بود.
ادراك فساد؛ كاهش حس تعلق به جامعه
وی با اشاره به انجام تحقیق مزبور بیان كرد: در این تحقیق در صدد بودیم علاوه بر سنجش ادراك فساد از طریق روش شناسی موسسه شفافیت بین الملل، با پرسش هایی از مردم آماری درخصوص فسادهایی نظیر اختلاس و رشوه به طور عینی هم به دست اوریم. متوجه شدیم گرچه فساد به طور عینی طبق خوداظهاری مردم كاسته شده بود اما ادراك فساد از سوی مردم افزایش داشت.
رفیعی معتقد است كه در جامعه ای كه مردم احساس بی عدالتی یا نابرابری زیادی داشته باشند و نیز ادراك فساد در آن جامعه بالا باشد، كاهش احساس پیوستگی، احساس تعلق به جامعه، یا احساس منصفانه بودن جامعه در بین مردم شكل می گیرد. با سست شدن اعتماد مردم به نظام سیاسی و نیز افزایش احساس بی عدالتی در جنبه های مختلف، شاهد مشكلات جدی خواهیم بود.
نایب رئیس انجمن علمی روانپزشكان ایران تاكید كرد كه گرچه كار پژوهشی جدیدی در خصوص سلامت روان مردم ایران در حوادث و ناآرامی های اخیر انجام نشده است، اما طبق مفاهیم و تعاریف یاد شده درباره سلامت روانی - اجتماعی به نظر می رسد وضعیت سلامت روانی - اجتماعی مردم در این روزها به قهقرا رفته است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با اشاره به تحقیقات دكتر نوربالا (استاد روانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران) در مورد وضعیت سلامت روان در سالهای مختلف یادآور شد: این تحقیق در سال 88 و سال های قبل از آن انجام شده و هدف آن غربالگری اختلالات روانپزشكی است. نتایج آن تحقیق نشان می داد قبل از سال 88 حدود 23 درصد مردم مشكوك به اختلال روانپزشكی بودند اما در سال 88 و پس از حوادث آن سال این رقم به 34 درصد رسید ، اگر دكتر نوربالا تحقیق یاد شده را در شرایط جدید تكرار كنند شاید رقم آن به بیش از 34 درصد برسد.
مراجعانی كه از روند بهبود خارج شده اند
وی همچنین با اشاره به تجربه بالینی خود درناآرامی های اخیر، ادامه داد: شاهد این امر هستیم كه اثر روانی ناآرامی های اخیر در مراجعان ما نیز كاملا منعكس شده است. بسیاری از مراجعانی كه پیش از نا آرامی ها تحت درمان بودند و حالشان خوب شده بود و رو به بهبود بودند در حال حاضر پس از نا آرامی ها بیماریشان عود كرده و از روند بهبود خارج شده اند. برخی نیز علائم بیماری و اختلالاتشان تشدید شده است. این در حالی است كه بسیاری از افراد با مشكلات روانی در این ناآرامی ها مواجه اند اما به روانشناس و روانپزشك مراجعه نمی كنند.
نایب رئیس انجمن علمی روانپزشكان ایران اظهار كرد: وقتی مردم می بینند امكان مشاركت اجتماعی و سیاسی از آنها سلب شده و حتی دیگر نمی توانند به یكدیگر نیز اعتماد كنند چراكه نگرانند فرد مقابل قابل اعتماد نباشد سلامت روانی و اجتماعی آنها در معرض خطر قرار می گیرد.
«راهبرد بازها»؛ دولت و معترضانی كه هیچكدام كوتاه نمی آیند
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با اشاره به نظریه رقابت اجتماعی جان پرایس در روانشناسی تكاملی افزود: در «راهبرد بازها» (hawk strategy) دو طرف اختلاف در پی حذف یكدیگر هستند و هیچ كدام نمی خواهند كوتاه آیند. نهایتا نیز یكی از طرفین حذف می شود یا صدمات جدی می بنید. شرایط فعلی نیز همین گونه است و دو طرف نا آرامی های اخیر نمی خواهند كوتاه آیند به طوری كه اعتراضات در ابتدا با مقاصدی نظیر مخالفت با گشت ارشاد آغاز شد، اما نهایتا به مطالبات دیگری انجامید.
رفیعی گفت: در این میان وظیفه حاكمیت است كه پدرانه برخورد كند و ابتكار عمل را به دست گیرد، اصلاحات در زمینه قانون و گشت ارشاد را زودتر انجام دهند تا آرامش به جامعه برگردد. هرچه زودتر این اتفاق بیافتد احتمال فروكش اعتراضات و بازگشت سلامت اجتماعی و روانی مردم بیشتر است.
وی در پایان سخنان خود تاكید كرد: گرچه در حال حاضر نیز دیر شده است اما دلجویی و اعتذار از خانواده های قربانیان حوادث اخیر هرچه زودتر انجام شود بهتر است. باید مجازات منصفانه برای مرتكبان جنایت انجام شود و در نهایت نیز اصلاحات قانونی لازم شكل گیرد. طبق تحقیقات جوانان، فعالان سیاسی و به ویژه مخالفان وضع موجود بیشتر از همه در معرض فشار عصبی سیاسی قرار دارند و خوب است امكان ارائه خدمات روانشناختی به این افراد فراهم شود.