«ایران» از لزوم برنامه ریزی در حوزه سالمندی گزارش می دهد آسایشگاه خانه نیست قلب سالمند در خانواده می تپد سمیه افشین فر
خبرنگار

سالمندی یکی از مراحل پرچالش زندگی و مجموعه ای از تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی است که افراد سالمند با آن روبه رو می شوند و بار سنگینی برای عملکرد روانی اجتماعی و سلامت روانی آنها به شمار می آید. به علاوه، افراد سالمند به دلیل اینکه به اواخر عمر نزدیک می شوند، اغلب با مسائل وجودی، مانند مرگ و معنای زندگی خویش در جدال هستند. با رشد شاخص های بهداشتی و درمانی و تکنولوژی های پزشکی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران در سال های گذشته، شاخص امید به زندگی در میان افراد مختلف جامعه از افزایش چشمگیری برخوردار بوده است. بنا به گفته کارشناسان امور بهداشتی این شاخص به 74 سال در مردان و 76 سال در زنان رسیده است؛ اما افزایش این شاخص باعث افزایش جمعیت سالمندان در کشور شده به طوری که از 5.3 درصد در سال 55 به 10.7 درصد در سال گذشته رسیده است. در سال 1430 تقریباً 26 میلیون نفر سالمند خواهیم داشت؛ در حالی که خدمات و زیرساخت های موردنیاز آنها در حال حاضر چندان فراهم نیست. یکی از مهم ترین این ملزومات توجه و برنامه ریزی در حوزه سلامت روان برای جمعیت سالمندی است که تا چند سال آینده با آن روبه رو خواهیم بود. با توجه به ضرورت برنامه ریزی در این حوزه با دکتر لیلی علیزاده متخصص طب سالمندان به گفت و گو پرداختیم. وی در گفت و گو با «ایران» در تعریف سالمندی می گوید: «سن بالای 60 سال را که همزمان با زمان بازنشستگی افراد است سالمندی در نظر می گیرند و یک تقسیم بندی برای افراد سالمند وجود دارد به طوری که سن 60 تا 75 سال را سالمند جوان، 75 تا 85 سال را سالمند میانسال و بالای 85 را سالمند پیر تلقی می کنند.» علیزاده پدیده سالخوردگی جمعیت را ناشی از بهبود استانداردهای زندگی، شرایط بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی و کاهش مرگ و میر و افزایش امید به زندگی می داند و تأکید می کند: «بهبود استانداردهای زندگی و کاهش مرگ و میر در واقع یک موفقیت برای هر سیستم اجتماعی است ولی این تغییر در ساختار سنی جمعیت تأثیر عمیقی در ابعاد مختلف جوامع به دنبال خواهد داشت.»

انفجار جمعیت سالمندی با پیر شدن دهه شصتی ها
وی با اشاره به افزایش جمعیت سالمندی می گوید: «با پیشرفت های علمی و بهبود کیفیت زندگی، امید به زندگی افزایش پیدا کرده است به طوری که به نسبت دهه های گذشته امید به زندگی 20 سال افزایش داشته و این امر منجر به افزایش جمعیت سالمندان در جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه ای مثل کشور خودمان شده است. در حال حاضر 10 درصد از جمعیت کشور را افراد بالای 60 سال تشکیل می دهند که انتظار می رود تا 20 سال آینده با سالمند شدن دهه شصتی ها با انفجار سالمندی مواجه باشیم. بنابراین کمتر از 20 سال برای مواجهه با این تغییر ساختار جمعیتی زمان داریم در حالی که در کشورهایی مثل فرانسه حدود 150 سال برای تهیه سازکارهای مربوط به تغییرات جمعیت وقت گذاشته اند.»
این متخصص طب سالمندی در ادامه با بیان اینکه سالمندی مترادف بیماری نیست، می گوید: «با افزایش سن با افت عملکرد سیستم های مختلف بدن و کاهش قدرت فیزیولوژیک، شروع بیماری هم شایع تر است. یکی از بیماری های سالمندی بیماری های اختلالات شناختی، افسردگی و اضطراب است.»

کاهش شیوع افسردگی با افزایش سن
وی ادامه می دهد: «افسردگی یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی به حساب می آید و در صدر 10 علت ناتوانی و از کارافتادگی در جهان محسوب می شود. عوامل متعددی در بروز و شیوع افسردگی بررسی شده اند عواملی مثل سن، تحصیلات و وضعیت اجتماعی و اقتصادی روی شیوع افسردگی تأثیر دارند. در برخی مطالعات میزان افسردگی در مردان بالا گزارش شده و در برخی مطالعات در زنان میزان افسردگی بالاتر گزارش شده است اما هر چه سن افزایش پیدا می کند شیوع افسردگی کاهش پیدا می کند و از طرفی افسردگی با میزان تحصیلات نسبت عکس دارد. در مورد وضعیت اقتصادی هم همین طور است، اما آمار متفاوتی از افسردگی در سالمندان داریم. افسردگی در سالمندان از حدود 8 تا 15 درصد گزارش شده است ولی در مراکز نگهداری و آسایشگاه ها شیوع افسردگی بالاتر است و آمار حکایت از شیوع 30 درصدی افسردگی در آسایشگاه ها دارد.»
این متخصص طب سالمندی با بیان اینکه علائم افسردگی را باید در سالمندان جدی بگیریم، می گوید: «بازنشستگی، تنهایی، انزوا از دست دادن همسر و نزدیکان، جدا شدن فرزندان و همچنین بیماری های جسمی همه زمینه ساز بروز افسردگی در سالمندان هستند. این علائم باید در سالمندان جدی تلقی شود و به دنبال تشخیص و درمان باشند؛ برخی این علائم را به حساب سالمندی و کاهش توان جسمی تلقی می کنند و آن را مسأله ای طبیعی می دانند در صورتی که این مسأله صحیح نیست و علائم افسردگی و افسرده بودن روی کیفیت زندگی فرد تأثیر می گذارد و کیفیت زندگی سالمند را پایین می آورد.»
علیزاده در پایان، توصیه هایی را برای داشتن سالمندی پویا مطرح می کند: «داشتن فعالیت بدنی و ورزش یکی از عوامل مهم پیشگیری کننده و بهبوددهنده وضعیت روحیه سالمندان است زیرا در حین ورزش و فعالیت بدنی، مواد مختلفی از جمله اندروفین ها تولید می شود که در احساس رضایت، شادابی و سلامت جسمی و روحی فرد تأثیر زیادی دارد. مشارکت در فعالیت های هنری، موسیقی درمانی، مشارکت در کلاس های گروهی و داشتن برنامه و هدف برای سالمندی در کاهش بروز نارضایتی و احساس نارضایتی از زندگی تأثیر بسزایی دارد. از این مهم تر داشتن هوش معنوی از مواردی است که به احساس آرامش و شادابی در سالمندان کمک می کند زیرا معنویت بعدی از انسان است که ارتباط و یکپارچگی او را با عالم هستی نشان می دهد و این ارتباط و یکپارچگی به انسان امید و معنا می دهد و او را از محدوده زمان و مکان و علایق مادی فراتر می برد. داشتن چنین فلسفه شخصی پیشرفته ای درباره مرگ، اضطراب و ترس از مرگ را کاهش می دهد. در نهایت برای داشتن سالمندی پویا، سالم و شاد باید از سنین جوانی برنامه ریزی دقیق و درستی انجام شود. داشتن برنامه دقیق برای آینده و سرمایه گذاری برای سنین سالمندی یکی از مواردی است که باید مورد توجه قرار بگیرد و سیاستگذاری های دقیق و درستی با توجه به انفجار سالمندی پیش رو در سال های آینده انجام شود.»

سرانه نگهداری سالمندان حداکثر 4 میلیون و 500 هزار تومان
«آسایشگاه»، «خانه سالمندان»، «مرکز مراقبتی از سالمند» یا هر اسم دیگری که روی آن بگذارند هنوز در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما که در آن همواره بر تکریم بزرگترها تأکید شده است بار منفی دارد؛ با این همه بر اساس گفته های مسئولان سازمان بهزیستی کشور 15 هزار سالمند در مراکز شبانه روزی توانبخشی و مراقبتی این سازمان زندگی می کنند که هزینه نگهداری هر فرد چیزی بالای 10 میلیون تومان برای سازمان هزینه دارد، از طرف دیگر متخصصان طب سالمندی از شیوع بیشتر مشکلات روحی - روانی در سالمندان ساکن در آسایشگاه ها خبر می دهند و چنین به نظر می رسد آسایشگاه های سالمندان تنها مراکز نگهداری سالمندان است و سازمان بهزیستی در حوزه سلامت روان این افراد اقدامات و برنامه های جدی ای ندارد.
فریده باغ علیشاهی مدیر کل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی سازمان بهزیستی کشور در گفت و گو با «ایران» با بیان اینکه 15 هزار سالمند با میانگین سنی 74 سال در مراکز توانبخشی و مراقبتی نگهداری می شوند، در مورد سرانه هر سالمند در مراکز نگهداری می گوید: «سرانه کمک هزینه براساس شاخص های درجه ارزشیابی مراکز، دارای خانواده یا مجهول الهویه بودن سالمند، نیازمندی سالمند به مراقبت های خاص و اقامت در مرکز شبانه روزی سالمندان یا خانه های توانبخشی سالمندان از 2 میلیون و 700 هزار تومان تا 4 میلیون و 500 هزار تومان متغیر است.»
وی با بیان اینکه مطالعات بسیاری در زمینه بررسی مقایسه ای استرس، اضطراب و افسردگی در سالمندان مقیم مراکز و سالمندان در منزل صورت گرفته است، می گوید: «مسلماً محیط زندگی سالمندان، عاملی بسیار مهم و تأثیرگذار در سلامت این گروه از افراد جامعه است و متغیرهای روانی اجتماعی موجود در بافت زندگی مرتبط با محل سکونت سالمندان همچون احساس تعلق و پذیرفته شدن، احساس مفید و مؤثربودن، دارا بودن نقش های اجتماعی مثبت و احساس ارزشمندی، زمینه ساز افزایش عزت نفس در سالمندان در کانون خانواده هستند. از آنجا که مراکز شبانه روزی سالمندان به مثابه خانه دوم این افراد تلقی می شود علاوه بر اقدامات پزشکی، پرستاری و مراقبت، خدمات مختلف به منظور ارتقای کیفیت زندگی سالمند، ارتقای سطح توانمندی و کاهش اضطراب، افسردگی و استرس برای آنها برنامه ریزی شده و انجام می شود.»
مدیر کل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی سازمان بهزیستی کشور در ادامه با بیان اقدامات مراقبتی خاص در مراکز می گوید: «اقدامات توانبخشی توسط فیزیوتراپیست و کارشناس کاردرمانی، اقدامات توانبخشی روانی - اجتماعی توسط روانشناس و مددکار اجتماعی برای افزایش سازگاری اجتماعی سالمندان در مراکز انجام می شود و از این گذشته برنامه های توانبخشی آموزشی شامل آموزش اصول زندگی سالم، بازآموزی مهارت های خودیاری و ارتباطی، آموزش حل مسأله و تقویت حافظه، پیشگیری از عوارض دوران سالمندی، هنر درمانی و... جزو برنامه های مراکز نگهداری از سالمندان است همچنین برنامه های اوقات فراغت، شامل فعالیت های ورزشی، تفریحی، فرهنگی، برگزاری برنامه های مرتبط با مناسبت ها و ایام خاص از دیگر اقدامات مراکز شبانه روزی توانبخشی در جهت کاهش افسردگی و ایجاد فضای شاد میان سالمندان است.»

بــــرش

آسایشگاه به صرفه نیست

طبق گفته های مسئولان سازمان بهزیستی کشور 15 هزار سالمند در مراکز شبانه روزی توانبخشی و مراقبتی این سازمان زندگی می کنند که هزینه نگهداری هر فرد چیزی بالای 10 میلیون تومان برای سازمان هزینه دارد، از طرف دیگر متخصصان طب سالمندی از شیوع بیشتر مشکلات روحی - روانی در سالمندان ساکن در آسایشگاه ها خبر می دهند.