به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، موضوع صیانت از حقوق كودك و نوجوان در فضای مجازی، مسئله ای مهم و در خور توجه است كه متاسفانه این حقوق در حال حاضر به خوبی ادا نمی شود و آسیبهای متعددی كودكان و نوجوانان فعال در فضای مجازی را مورد تهدید قرار میدهد.

ملیحه ابوالقاسمی كارشناس حقوقی، به طور مشروح توضیحاتی درباره حقوق كودكان در فضای مجازی ارائه كرده است.

توسعه روزافزون فضای سایبر و استفاده از فناوری های ارتباطات و اطلاعات وهمچنین شیوع ویروس كرونا و افزایش استفاده از فضای مجازی نقش مؤثری در تولید، انتشار و انتقال اطلاعات داشته و سطح دسترسی به محتوای برخط را برای آحاد جامعه فراهم ساخته است، اما در عین حال، شرایطی را فراهم می سازد تا در آن حقوق افراد نقض یا محدود گردد. در این میان حقوق كودكان به عنوان آسیب پذیرترین قشر جامعه معمولا مورد تعرض و سوء استفاده قرار می گیرد. در دنیای پسا كرونا كودكان زمان زیادی را برای فعالیت های آموزشی، تفریحی و سرگرمی در اینترنت و فضای مجازی سپری می كنند.

ضرورت توجه بیشتر دولت نسبت به حقوق كودكان! در این فضا با توجه به گستردگی دامنه آن، مخفی بودن هویت كاربران، سرعت بالا، فرامرزی بودن، فقدان مكانیزم اعمال صلاحیت دولت ها می تواند بر حوزه شناخت و ادراك كاربران تأثیر عمیقی گذاشته و افراد به خصوص كودكان و نوجوانان را با خطرات خاص مواجه كند. از این رو حقوق كودك باید از سوی دولت ها و سایر نهادهای دولتی و مدنی و سایر متولیان امور كودكان مورد حمایت و صیانت ویژه قرار گیرد.

یونسكو در سال 1999 برای حمایت از حقوق كودكان اعلامیه و طرح اقدام برای حمایت از كودكان را تصویب كرد. یونیسف نیز در گزارش سالانه وضعیت كودكان در سال 2017 از همه ذی نفعان خواسته است تا حقوق كودكان را در فضای سایبر تحقق بخشند. شورای اروپا در سال 2018 نیزبخشی از استراتژی خود در مورد حقوق كودك، به توصیه كشورهای عضو در مورد دستورالعمل های احترام، محافظت و تحقق حقوق كودك در محیط دیجیتال اختصاص داد.

یك كودك ممكن است با دریافت محتوای قانونی، ولی نامناسب یا از طریق تماس یا اقدام به روشی اشتباه تحت تأثیر فضای مجازی قرار بگیرد. در مورد دریافت محتوای نامناسب یا مضر، ممكن است از جهات مختلفی اتفاق بیفتد. برای مثال، در حین بازدید از وب سایتها، كوكی ها، یا سایر روش های تبلیغاتی اتفاق بیفتد. سازمان های تجاری قادر هستند برای كودكان پیام تبلیغاتی، اسپم، اسپانسر ارسال كنند و از آنان اطلاعات شخصی بخواهند. یك كودك ممكن است محتوای خشونت آمیز یا نفرت انگیزی را به صورت آنلاین دریافت كند كه در رفتار پرخاشگرانه كودك ناخوشایند باشد. همچنین كودك به عنوان گیرنده محتوای مستهجن یا جنسی ممكن است تحت تأثیر قرارگیرد. این مطالب می تواند سیستم روانی و روحی و ارزش های كودك را تحت تاثیر بگذارد و او را ترغیب به ارزشهای غلط نماید.

كنوانسیون حقوق كودك از اسناد لازم الاجرا و بسیار مهم مربوط به حقوق بشر است كه مورد توافق جامعه بین المللی می باشد. به موجب ماده 9 این كنوانسیون دولت های عضو ملزم هستند تا تمامی اقدامات قانونی و اجرایی لازم جهت اعمال حقوق شناسایی شده در این كنوانسیون را مبذول دارند. این دولت ها با توجه به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقداماتی از این قبیل را جهت به حداكثر رساندن منابع موجود در چارچوب همكاری های بین المللی معمول خواهند داشت. ماده 19 كنوانسیون دولت ها را مكلف به اتخاذ تدابیر مناسب قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی نموده است تا از كودكان در برابر تمام اشكال خشونت جسمی و روانی و ضرب و جرح یا سوءاستفاده، اهمال، مسامحه كاری، بدرفتاری یا استثمار حمایت كند.



مسئولیت محافظت از كودكان در فضای مجازی با چه نهادی است؟ شركتها و ارائه كنندگان خدمات اینترنتی و میزبانی در كنار دولت ها نسبت به محافظت از كودكان در برابر محتواها و كنترل رفتارهای مضر در فضای سایبر از یكسو و تقویت مشاركت فعال آنها در محیط جدید اطلاعات و ارتباطات مسؤولیت خطیری بر عهده دارند. آنها مسؤولیت فراهم آوردن زمینه ارتقای دانش، مهارت، درك، نگرش، ارزش های حقوق بشری و رفتارهای لازم برای شركت فعالانه كودكان در عرصه زندگی اجتماعی و عمومی و مسؤولیت پذیری آنان با محفوظ داشتن رعایت حقوق دیگران را بر عهده دارند.

با توجه به موضوع محتوای غیر قانونی و یا مضر و همچنین خطراتی كه در فضای مجازی برای كودكان وجود دارد، ارائه دهندگان خدمات اینترنتی باید اطلاعات مربوط به خطرات مواجهه با كمك به انتشار مطالب غیر قانونی در اینترنت و همچنین خطرات در معرض آسیب كودكان را هنگام آنلاین بودن فراهم كنند كه بتوان محتوای در دسترس و رفتار آنها را كنترل كرد.

جامعه بین المللی نیز همواره با مشكلات كنترل اطلاعات و توزیع مطالب زیان آور در اینترنت دست به گریبان است. در این میان بازیگران مختلفی، شامل دولتها، سازمانها در جامعه مدنی و نهادهای بین المللی و صنعتی كه می توانند از گسترش مطالب غیرقانونی جلوگیری به عمل آورده و بر محتوای زیان آور كنترل داشته باشند. همه آنها باید هم زمان و به طور مشترك بر امر كنترل و حفاظت از حقوق كودكان نظارت و حامی آنها باشند.

عملكرد دولت ها در حمایت از حقوق كودكان در فضای مجازی آلمان را می توان از كشورهای پیشتاز اروپایی در حمایت از حقوق كودكان در فضای مجازی دانست. اپراتور اصلی كشور آلمان اولین كشوری بود كه آیین نامه توافقی اپراتورهای همراه برای حمایت از كودكان را در سال 2005 امضا كرد. طبق این آیین نامه اپراتورهای موبایل موظف می شوند كه دسترسی به مطالب غیر قانونی را محدود كنند و با تعبیه نظام های شناسایی، برخورد نكردن كاربران زیر سن قانونی با مطالب پورنو گرافی را تضمین كنند. روش های استفاده امن تر از اینترنت در چند شهر فدرال كشور آلمان درون برنامه آموزشی مدارس نیز قرار گرفته است و به زودی به دروس اجباری برنامه درسی اصلی تمام ایالت های آلمان تبدیل خواهد شد.



انگلیس

انگلیس در راستای حفاظت از حقوق كودكان در فضای مجازی، فیلترینگ گسترده ای را از سال 2004 اجرا كرده است. به این نحو كه اگر كسی درخواست دسترسی به محتوای غیرقانونی می كرد، پیغام خطا دریافت می كرد. علاوه بر این، قانون بریتانیا به پلیس اجازه می دهد تا مشخصات فرد درخواست كننده محتوای غیرقانونی به خصوص محتوای علیه كودكان را استخراج كند. با استفاده از این فیلترهای خانگی، خانواده ها دیگر نیازی به دانلود و نصب نرم افزارهای فیلترینگ برای كنترل اینترنت خود ندارند وفقط با راه اندازی این سیستم قادر خواهند بود فعالیت فرزندان خود را در اینترنت تحت نظارت خود درآوردند.

اتحادیه اروپا

مقامات اتحادیه اروپا در سال 2016، مقررات مربوط به حفظ حریم خصوصی داده ها را تصویب كردند و سرانجام مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا (GDPR) در تاریخ 25 مه 2018 به اجرا درآمد.

این مقررات، شفافیت و كنترل بیشتری در مورد نحوه استفاده از داده ها توسط بخش خصوصی و دولتی را فراهم كرد. براساس همین قوانین، در كشورهای عضو اتحادیه اروپا می توان از دسترسی نوجوانان زیر 16سال به شبكه های اجتماعی جلوگیری كرد.

در جزئیات این قانون آمده است كه با هدف حمایت از كودكان و نوجوانان و به تشخیص مسئولان امر، می توان كودكان و نوجوانان را از خدمات اینترنتی مانند شبكه های اجتماعی، خدمات پیام رسانی یا هر چیز دیگری كه داده های آنها را پردازش می كند، بدون رضایت صریح والدین یا سرپرست خود منع كرد.

ایالات متحده آمریكا

یكی از قوانین حمایت از حقوق كودكان در فضای مجازی در ایالات متحده آمریكا، قانون كوپا است. این قانون بر محدود كردن دسترسی افراد زیر سن قانونی به موارد آسیب رسان كه به وسیله وب جهانی توزیع شده است متمركز بود. هم محتوای مستهجن و هم محتوای تجاری مورد بررسی و محدودیت قرار می گرفت. به عبارت دیگر اگر محتوای مستهجنی بر روی اینترنت منتشر می شد تنها پس از تأیید سن یا ورود كد برای مخاطب بزرگسال نمایش داده می شد. از سوی دیگر هر سایت تجاری كه توسط افراد زیر سن قانونی قابل دسترسی و با محتوای مضر باشد، غیر قانونی اعلام می شد.

همزمان با تصویب قانون كوپا در سال 1998، قانون حفاظت از حریم شخصی كودكان به عنوان یك قانون فدرال ایالات متحده تصویب شد و اجرای آن از آوریل 2000 با قوت پیگیری شد. بر این اساس اطلاعات شخصی كودكان زیر 13 سال باید مورد حفاظت قرار گرفته و كسی حق اطلاع یا فروش آنها را ندارد. اگر یك پایگاه یا ارائه كننده خدمات به این اطلاعات نیاز داشته باشد باید رضایت والد یا سرپرست كودك را اخذ كند.

طبق این قانون، كودكان زیر 13 سال می توانند به طور قانونی اطلاعات شخصی خود را با اجازه والدین خود ارائه دهند اما بسیاری از وب سایت ها، اجازه نمی دهند كه كودكان زیر سن قانونی خدمات آنها استفاده كنند مگر اینكه این اطلاعات را داشته باشند.



روند قانونی حمایت از حقوق كودكان در فضای مجازی در ایران! در ایران از اواسط دهه 80 به این مساله به صورت جدی تر پرداخته شد و وزارت ارشاد و مركز رسانه های دیجیتال، پلیس فتا و سازمان فناوری اطلاعات اقدامات ترویجی در این رابطه انجام دادند. در سال 88 نیز قانون جرایم رایانه ای به تصویب رسید و بحث هرزه نگاری در مواد 14 و 15 آن دیده شد. به نحوی كه به دادگاهها صلاحیت داده شد تا بتوانند با موضوعات مربوط به آن برخورد كنند.

سند صیانت از كودكان در فضای مجازی از ابتدای سال 95 شروع به تدوین شد و در سال 96 به تصویب رسید ادامه داد: این سند در 3 سال اخیر در صف شورای عالی فضای مجازی قرار دارد و هم اكنون نیز پیش نویس آن با توجه به فراگیری ویروس كرونا و استفاده روزافزون دانش آموزان از فضای مجازی، مورد بازنگری قرار گرفت.

در این سند میان تعریف خردسال، كودك و نوجوانان تفاوت قائل شده است و نحوه مواجهه هریك از آنها با فضای مجازی و نحوه برخورد والدین، متفاوت است. در همین حال بحث محیط صیانت شده و فضای مجازی ویژه كودك مطابق با این سند، جدا از فضای مجازی بزرگسال است. در همین حال همه نیازمندی های عمومی و ضروری كودك مورد تاكید در این سند بوده و باید لحاظ شود.

این نیازمندی ها اعم از موتور جستجو و شبكه های اجتماعی و اپلیكیشن ها است كه باید در یك محیط امن در دسترس كودكان قرار گیرد.

پیشنهاداتی برای محافظت از كودكان در فضای مجازی -توسعه محیط های صیانت شده در فضای مجازی

-رده بندی محتوا و خدمات متناسب با سن و جنسیت

-ارتقای سواد فضای مجازی و مهارت افزایی كودكان با ابزارهایی در اختیار والدین قرار می گیرد تا این فضا برای كودكان مطلوب تر شود

-آگاه سازی و هشیارسازی والدین و مربیان به دلیل نقش حمایتی كه در این زمینه دارند

-پیشگیری از ارائه محتوای خدمات مضر

-برخورد قضایی با كسانی كه علیه كودك و نوجوان اقدام مجرمانه انجام می دهند

-مراقبت اجتماعی از كسانی كه در این فضا آسیب دیده اند و یا در معرض خطر هستند

-مشاركت محوری بخش خصوصی

-قانونگذاری در سطح ملی برای جرم انگاری سوءاستفاده از كودكان نیز اقدام مؤثر است. همكاری منطقه ای و بین المللی از طریق انعقاد موافقت نامه و نشست های دیپلماتیك و حقوقی برا حمایت از كودكان در ارتباط با مسائل سایبری به خصوص راجع به استرداد مجرمین فضای مجازی ضروری است.

-نهادها و سازمانهای بین المللی همچون انجمن حاكمیت اینترنت، والدین و آموزگاران باید در توسعه مناسب جهت دسترسی به حق آزادی بیان و اطلاعات بكوشند و گفتگوهای سازنده بین سازمان های حامی حقوق كودك و نهادهای متولی فضای مجازی جهت پیاده سازی حقوق كودكان به صورت آنلاین ادامه دهند، لذا ترویج و توسعه مهارت های مشترك میان كودكان، والدین و مربیان برای درك بهتر و مقابله با محتوا و رفتاری كه با خطر آسیب برساند.