یک زبان شناس گفت: زبان فارسی زبان علم است، ولی آیا کتاب های ما به زبان علمی نوشته شده یا نه؟ اکثر کتاب های داستان ما ترجمه است.

به گزارش خبرگزاری مهر، بیست وسومین نشست از سلسله نشست های زبان شناخت با عنوان زبان شناسی بالینی؛ ارزیابی های زبانی شناختی، توسط دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری با حضور دکتر امیر احمدی زبان شناس و مدرس دانشگاه در سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر احمدی گفت: انجام خواندن، شنیدن، نوشتن و صحبت کردن در زندگی روزمره و مدام بودن آن ها نشان دهنده این است که مدام با زبان و با آن درگیریم و هویتمان به آن گره می خورد. بنابراین، اگر ندانیم این زبان چیست و از آن به خوبی استفاده نکنیم و به دلایلی در بخش هایی از زبان آسیبی وجود داشته باشد، در تعاملات اجتماعی مان دچار خطا می شویم. در زبان شناسی بالینی ضمن شناخت چیستی زبان، نقصان های احتمالی افراد را در زبان بررسی می کنیم و سعی می کنیم دریابیم چه آسیب هایی ممکن است افراد را در حیطه زبان تهدید کند.

وی ادامه داد: زبان شناسی به دو بعد خرد و کلان تقسیم می شود. در زبان شناسی خرد با مباحث آوا و معنی و ساختار صرفی و نحوی مواجهیم ولی در زبان شناسی کلان به ارتباط زبان شناسی با سایر علوم می پردازیم که میان رشته ای ها پدید می آید. به عنوان مثال، در حوزه گفتار، زبان شناسی با گفتاردرمانی کنار هم قرار می گیرند و زبان شناسی بالینی شکل می گیرد. گفتاردرمانگرها همیشه یک زبان شناس کنار خود دارند؛ چون آسیب هایی مثل اختلال در فن روایی وجود دارد که برای فهم و درمان آن به حضور زبان شناس نیاز است. بنابراین، در تعریفی ساده می توان زبان شناسی بالینی را زیرشاخه ای از زبان شناسی کاربردی دانست.

این پژوهشگر زبانشناسی افزود: کار زبان شناسی بالینی توصیف، تحلیل و درمان ناتوانی های زبانی است. در این حوزه، بیشتر از نظریه های عمده زبانی برای شناسایی آسیب هایی که بُعد زبانی دارند، استفاده می شود. آسیب های زبانی از آسیب های گفتاری مجزا است. آسیب شناسی زبانی روی همان زبان شناسی خرد یعنی صرف و نحو و آوا و معنی و… سوار می شود؛ ولی در بعد گفتاری روی تولید، انتقال معنای ذهنی به طرف مقابل و درک شنونده از گفتار دیگری و دادن بازخورد به آن تأکید می شود. در بعد زبانی هم بحث انتخاب درست واژه ها و استفاده از نحو خاصی پیش می آید.

امیر احمدی گفت: چهار آسیب در مبحث برقراری ارتباط به عنوان اولین کارکرد زبان وجود دارد. یکی روانی گفتار است که آیا شفافیت و گویایی در گفتار داریم یا نه. دوم بحث آسیب شناسی شنیداری است که اگر خوب نشنویم خوب نمی توانیم ارتباط برقرار کنیم. سومی صوت است که در آن دستگاه گفتاری یعنی حفره دهانی دارای اختلال است و در تلفظ کلمه ها اختلالی هست و آسیب چهارم ارتباطات غیرکلامی است که اولین بحث آن استفاده از زبان بدن است. آیا می توانیم از حرکات دست و چهره در انتقال کلام درست استفاده کنیم؟ آیا می توانیم ناراحتی و خشممان را با تن صدا و حرکات چشم و ابرو نشان دهیم؟

وی ادامه داد: آسیب شناسی رشدی زبانی با عنوان DLD اختلال در حوزه های واژگان، اصوات، یادگیری و حافظه، بعد اجتماعی زبان، گفتمان و جملات است. در این حوزه، با آسیب هایی مثلاً استفاده نادرست از واژه، استفاده ناصحیح از یک واژه در جای خود مثل استفاده نا به جا از کلمه های تابو، درک نادرست از معنای کلمات و به خاطر سپردن آن ها، ناتوانی در یادآوری کلمه در حوزه گفتاری یا نوشتاری و با گنجینه و دایره واژگانی اندک مواجهیم و برای تمام این موارد آزمون ها و هنجار کشوری و جهانی داریم.

دکتر احمدی افزود: اختلال مهم دیگر اختلال در اندام های گفتاری در بیان و تلفظ یک آواست. اگر یک آوا درست تولید نشود، باعث ایجاد اختلال در ارتباط می شود. در حوزه گفتمان با اختلال در ارائه منطقی مطالب و درخواست ها مواجهیم. در این زمینه کودک در بیان درخواست ها و نقد و ابراز خود از لحاظ زبانی مشکل دارد و بنابراین نمی تواند خودش را ابراز کند و اگر این اختلال در او شناسایی و درمان نشود، این کودک با همین مشکل بزرگ می شود و نقش های اجتماعی می گیرد و در هر نقشی که قرار گیرد معضلات فردی و اجتماعی برایش پیش می آید.

وی گفت: در یک کلاس 30 نفره، حداقل 2 نفر DLD دارند. آموزش وپرورش ایران هم اعلام کرده است که در ابتدای مهر حدود 1میلیون و 700 هزار کودک به مدرسه می روند و اگر این عدد را بر 30، تعداد دانش آموزان هر کلاس، تقسیم کنیم، 55 هزار کلاس می شود. اگر عدد 2 نفر را برای ایران هم فرض بگیریم و اگر این 55 هزار کلاس را ضرب در 2 کنیم، به طور میانگین هر سال 110 هزار کودک DLD داریم. البته این آمار آمریکاست و ما هنوز پژوهش میدانی دقیقی نکرده ایم و شاید این عدد 2 یا 3 یا بیشتر یا کمتر باشد. البته نمی خواهم موضوع را بحرانی جلوه دهم. من خوشحالم که وزیر کنونی آموزش وپرورش فردی زبان شناس است و استاد من بوده و مطلعم که این مسائل را بهتر از من می داند؛ ولی باید این مسائل را به عنوان یک زبان شناس در دستور کار خودش قرار دهد نه به عنوان وزیر آموزش وپرورش.

احمدی گفت: این اختلال با انواعی که دارد در سوادآموزی، یادگیری، دوست یابی و روابط عاطفی تأثیر می گذارد. این اختلال را اگر از بعد فردی ببینیم و نه اجتماعی، فرد از لحاظ عاطفی نمی تواند کلمه ها و واژه های مناسبی را انتخاب کند و به طرف مقابلش بگوید. در دوستی قادر به برقراری ارتباط نیست. مثلاً می گویند فلانی زبانش نیش دارد و گمان می کنند این فقط اختلالی عاطفی است. کسی که زبانش تند است، شاید یک DLD بوده است. این اختلال زبانی فقط منحصر به کودکان نیست؛ ولی اگر کودک مبتلا به این اختلال به موقع شناسایی نشود، در سنین و ابعاد مختلف زندگی خودش و در هر نقش اجتماعی اش آسیب هایی برای خود و جامعه ایجاد می کند.

وی ادامه داد: افراد دارای این اختلال، شوخی را به عنوان یک بازی زبانی نمی توانند تشخیص دهند و خیلی اوقات همین ضعف سبب تنش می شود و حتی ممکن است قتلی هم اتفاق بیفتد. گاهی این افراد برای پذیرفته شدن حرفشان، مدام قسم می خورند یا اینکه صدای خود را بالا می برند یا فقط فحش و ناسزا می گویند. این قبیل رفتارها، آسیب هایی زبانی است که فرد قادر به استفاده از ابزارهای زبانی نیست.

این استاد دانشگاه افزود: ما با انواع بیماری ها در جامعه مواجهیم که ممکن است منشأ رشدی داشته باشند؛ مثل بیماری های عصبی، ارثی مادرزادی، روانی، متابولیکی و عضلاتی اسکلتی یا حنجره. تغذیه نامناسب و مواد شیمیایی روی مغز تأثیر می گذارد و مغز هم مسلماً روی زبان تأثیر خودش را می گذارد. اینجاست که زبان شناسی بالینی حلقه ای میان روان شناس، گفتاردرمانگر، زبان شناس و متخصص مغز و اعصاب است و همه با این قضیه درگیرند. به همین خاطر وقتی منشأ و ریشه آسیبی شناخته می شود، از همه این متخصصان برای درمان به همکاری دعوت می شود.

احمدی گفت: اکنون متن های بلند و پیامک هایی با واژه های زیاد کمتر خوانده می شود و کتاب های مدرسه پیوسته دارد فشرده و کوتاه تر می شود. یعنی این قضیه دارد روی عادت زبانی تأثیر می گذارد و فرد خلاصه شده صحبت می کند و دوست دارد خلاصه بشنود و حوصله بحث ندارد و کودکان با این شرایط در آینده اهل گفت وگو نمی شوند.

در ادامه این نشست این پژوهشگر حوزه زبان شناسی بالینی افزود: زبان ماده ای آزمایشی است که به ما نشان می دهد که در مغز چه خبر است. یعنی کودک تولیداتی زبانی دارد و اگر این تولیدات زبانی تحلیل شوند، دارند از مغز فرد خبر می دهند و بهترین نمونه آزمایشی اند که نشان دهنده وضعیت دستگاه شناختی فرد هستند. هر آزمون هم یک بخش از قوه شناختی فرد را بررسی می کند و با انجام آزمون های مختلف بخش های مختلف دستگاه شناختی را ارزیابی می کنند و به همین خاطر می گوئیم این فرایند، فرایندی زبانی شناختی است؛ چون از طریق زبان داریم به دستگاه شناخت دسترسی پیدا می کنیم. آموزش وپرورش یکی از سازمان هایی است که باید از این آزمون ها برای غربالگری زبانی کودکان در بدو ورود به مدرسه و برای دوره آموزش عمومی استفاده کند.

وی ادامه داد: در ایران این غربالگری انجام نمی شود تا بدانیم سن زبانی با سن تقویمی منطبق هست یا نه؟ آیا این کودک که وارد دوره سوادآموزی می شود، از اختلالات و آسیب های زبان رنج می برد یانه؟ برای استخدام نیروی انسانی توسط شرکت ها یا سازمان ها، می توان از این آزمون ها استفاده کرد. به عنوان مثال شرکت گوگل برای استخدام یک طراح گرافیک مدرک تحصیلی را در نظر نمی گیرد، بلکه روی توانایی حل مسئله، انجام کارگروهی و خلاقیت تأکید می کند. در ایران فقط مهارت های سخت را می سنجیم و دنبال رزومه و مدرک هستیم و از مهارت نرم که محورش فقط زبان است، سخنی در میان نیست. در کار گروهی، بر چگونگی استفاده از قوه زبانی تکیه می شود. به عنوان مثال، فرد چگونه نظر مخالف همکارش را تعدیل می کند و بعد نظر خود را به او انتقال می دهد. بنابراین، ضروری است که در استخدام و انتخاب افراد از آن ها آزمون توانمندی های زبانی گرفت.

این استاد دانشگاه گفت: در این حوزه هم برای به کارگیری شغل های محوری ، که قرار است هدایت مجموعه ای نظامی را برعهده بگیرد، باید آن فرد از لحاظ قوه زبانی بررسی شود تا اگر بحرانی به وجود آمد، بتواند آن بحران را با کلمات و واژه ها طوری به زیرمجموعه اش منتقل کند که آن مجموعه در ابتدا بحران را درک کند و سپس اوامر فرمانده خود را خوب اجرا و بعد هم واکنش لازم را در این خصوص بروز دهد.

وی افزود: زبان فارسی زبان علم است، ولی آیا کتاب های ما به زبان علمی نوشته شده یا نه؟ اکثر کتاب های داستان ما ترجمه است؛ ولی این ترجمه ها بدون در نظرگرفتن بافت فرهنگ ایرانی و بی توجه به قوه شناختی کودک ایرانی ترجمه شده است. کسی که خالق متن است، مثل نویسنده یا مترجم یا مؤلف، باید به مسائل زبانی آگاه باشد. ولی از طرف دیگر، یک کودک دارد آن متن را می خواند. آیا این کودک مشکل زبانی دارد یا نه؟ پس هر دو طیف باید به مسائل زبانی آگاه باشند. ما در اینجا باید از آن کودک، آزمون زبانی بگیریم تا بدانیم آیا از لحاظ زبانی در موقعیت صحیحی قرار گرفته است یا نه. دیگر اینکه آیا تولید کننده آن متن به جنبه های زبانی آگاهی و اشراف کامل دارد؟ به همین سبب در برخی کشورهای توسعه یافته کتاب هایی که برای کودکان نوشته می شود، حتماً با همکاری مشاور عصب شناس، مشاور روان شناس و مشاور زبان شناس نوشته می شود. اگر کودک مسئله ای زبانی داشته باشد، در اولین ورودی اطلاعات دچار مشکل می شود. دیگر برایش فرقی نمی کند که با چه کتابی سروکار دارد؛ ریاضی است یا دینی یا علوم. چون اولین داده، زبان است و این بسیار مهم است.

احمدی گفت: حداقل باید پدران و مادران از این بیماری های زبانی آگاه باشند. حالا نمی دانم متولی این قضایا کیست؟ و چه کسی باید این مسائل را به گوش مخاطب برساند؟ تازه این فقط بعد آگاهی بخشی آن است و شناسایی و درمانش هم بعد دیگری از قضیه است. ما داریم با زبان زندگی می کنیم و اگر مشکل داشته باشد، بخش اعظمی از زندگی ما فلج می شود.

این زبان شناس ادامه داد: نباید فقط به بعد شناسایی اختلال زبانی نگاه کنیم. بحث پیکره زبانی هم بسیار مهم است. اکنون بزرگ ترین پیکره زبانی گفتار کودک با عنوان «چایمز» در انگلستان در دسترس است که مبنای تولید محتوای آموزشی برای کودکان است. کارتون، فیلم، بازی، کتاب داستان و هرآنچه مربوط به کودک است، بر اساس این پیکره تولید می شود. ما هم اولین پیکره کودک فارسی زبان را داریم که گفتارهای 1200 کودک فارسی زبان را در آن آورده ایم و به کار پژوهشگران حوزه زبان و نویسندگان و هرکسی می آید که می خواهد برای کودکان محتوا تولید کند. فقط هم بحث واژه نیست بلکه ساختار هم مهم است. به عنوان مثال اگر کسی بخواهد داستان های شاهنامه را ساده سازی کند، این پیکره به او در این خصوص کمک می کند. به نویسندگان هم کمک می کند که بدانند از چه کلمات و جملاتی استفاده کنند. این سامانه که طراحی کرده ایم فقط برای کودک نیست، بلکه هرکس که زبان گفتاری دارد، می تواند در این سامانه تحلیل شود و می تواند به مرور پیکره زبان فارسی شود؛ ولی ما فقط در حوزه کودک کار می کنیم و قصد انجام مسئولیت اجتماعی مان را داریم.