نسترن كشاورز محمدی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینكه سلول های هر اندامی از بدن، شكل و تعداد مشخصی دارند و با سرعت معین و متفاوتی رشد و تكثیر می یابند، اظهار كرد: هرگاه سلول های بدن شروع به تكثیر با سرعت بیشتر از معمول كنند گفته می شود سلول رشد سرطانی دارد و یا آن اندام دچار سرطان شده است.

عوامل خطر ابتلا به سرطان

وی با بیان اینكه هنوز علت ابتلا به برخی سرطان ها دقیقا مشخص نشده است، گفت: دلایل متعددی مثل عوامل ژنتیكی و محیطی به عنوان عوامل خطر شناسایی شده اند. با توجه به اینكه برخی از عوامل خطر قابل اجتناب هستند و می توانند خطر ابتلا به سرطان ها را كاهش دهند، آشنایی و شناخت عوامل خطر و اصلاح سبك زندگی به همه افراد جامعه توصیه می شود.

دانشیار ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در ادامه، عوامل قابل تغییر كه باعث ایجاد سرطان ها می شوند را به شرح زیر برشمرد:

1. دخانیات (سیگار و قلیان) : مصرف دخانیات یا مواجهه با دود آن خطر ابتلا به سرطان را در اعضای مختلف بدن چندین برابر افزایش می دهد. مصرف دخانیات بزرگترین و مهم ترین علت قابل پیشگیری سرطان در جهان است.

2. مواد مخدر: مصرف مواد مخدر (شامل تریاك و شیره سوخته) خطر برخی سرطان ها از جمله سرطان مری، مثانه، ریه، حنجره، معده، روده بزرگ و پانكراس را افزایش می دهد.

3. مشروبات الكلی: مصرف مشروبات الكلی باعث می شود خطر بروز سرطان های محوطه دهان و حلق، مری، روده بزرگ، حنجره و معده در زنان و مردان افزایش پیدا كند.

4. مواد شیمیایی سرطان زا: مواد شیمیایی به اشكال مختلف مثل گرد و غبار، دود و اشعه از راه های مختلف مثل تماس مستقیم پوستی و یا همراه غذا و یا دارو به بدن وارد می شود و خطر ابتلا به انواعی از سرطان ها را افزایش می دهد. مواجهه با این مواد می تواند در منزل، در سطح شهر و یا در محل كار اتفاق بیفتد.

5. عفونت ها: برخی عفونت ها مثل ابتلا به انواع ویروس پاپیلومای انسانی(HPV) باعث ابتلا به سرطان دهانه رحم می شود. همچنین یك باكتری رایج معده به نام هلیكوباكتر پیلوری كه باعث التهاب معده و زخم آن می شود از دلایل ایجاد سرطان معده است. در كشور ما شیوع عفونت هلیكوباكتر پیلوری و سرطان معده خیلی بالاست.

6. كم تحركی و چاقی: داشتن سبك زندگی غیرفعال، به معنی نشستن های زیاد و بدون ورزش منظم است. افرادی كه دارای اضافه وزن و چاقی هستند ممكن است در معرض افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان ها مثل سرطان روده بزرگ، مری، تخمدان و معده و پستان باشند.

7. تغذیه نامناسب: رژیم غذایی نامناسب یعنی مصرف بالای نمك و غذاهای بو داده، مصرف زیاد گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده (مثل سوسیس و كالباس)، مصرف كم میوه ها، سبزی ها و حبوبات و رژیم غذایی پرنمك، مصرف زیاد غذاهای آماده یا غذاهای فوری، ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش یعنی مری، معده و روده بزرگ را بیشتر می كند.

8. نور خورشید: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض تابش مستقیم نور به خصوص در ساعات اوج تابش (10صبح تا 4 بعدازظهر) عامل خطر مهمی برای ابتلا به برخی از انواع سرطان پوست است.

9. عفونت های دهان و دندان: بهداشت ضعیف دهان و دندان در بروز انواعی از سرطان مانند سرطان های سر و گردن مؤثر است.

10. باروری كم: نداشتن سابقه باروری، خطر ابتلا به سرطان تخمدان، لوله های رحمی و رحم را در زنانی كه هرگز باردار نشده اند یا ناباروری با علت ناشناخته (ناتوانی در تحمل یك كودك) داشته اند بیشتر می كند.

11. سیستم ایمنی ضعیف: اگر سیستم ایمنی بدن به هر علتی شامل بیماری (مانند ایدز)، مصرف طولانی مدت داروهای خاص مثل داروهای سركوب گر سیستم ایمنی و یا استرس های طولانی مدت (مانند استرس های شغلی) تضعیف شود احتمال ابتلا به سرطان افزایش می یابد.

12. بیماری های زمینه ای: سرطان در بعضی از بیماری ها شامل زخم معده، بیماری التهابی معده، دیابت، پولیپ روده بزرگ، بیماری هایی كه سیستم ایمنی در آن ضعیف می شود و همچنین افرادی كه قبلاً سابقه ابتلا به یك سرطان دیگری داشتند و بهبود پیداكرده اند، بیشتر است.

كشاورز محمدی در ادامه به عوامل خطری اشاره كرد كه غیرقابل تغییر و از كنترل ما خارج هستند؛ اما باعث ایجاد سرطان ها می شوند كه عبارتند از:

1. نژاد و قومیت: بررسی ها نشان می دهد كه برخی نژادها و قومیت ها بیش از سایر نژادها و قومیت ها در معرض خطر برخی سرطان ها هستند. هرچند دلایل دقیق این تفاوت ها در دست نیست و ممكن است ناشی از تفاوت ژنتیكی و یا تفاوت سبك زندگی باشد.

2. اختلالات ژنتیكی: هرگونه جهش در ژن های مختلف كه ایجاد اختلالات ژنتیكی كند، احتمال دچار شدن به برخی انواع سرطان ها شامل سرطان پستان، تخمدان، پروستات، لوزالمعده، روده بزرگ و چندین نوع دیگر سرطان را افزایش می دهد.

3. سابقه خانوادگی: وجود سابقه فامیلی سرطان احتمال دچار شدن اعضای خانواده بستگان درجه اول (پدر و مادر، برادران، خواهران، كودكان) و بسیاری دیگر از اعضای خانواده به برخی سرطان ها مثل سرطان روده بزرگ، سرطان پستان یا تخمدان زنان، سرطان معده و مری را افزایش می دهد.

4. جنسیت: برخی از انواع سرطان ها به علت وجود اندام اختصاصی تنها در زنان یا مردان اتفاق می افتد مانند سرطان تخمدان و رحم در زنان و سرطان پروستات در مردان. البته در مورد برخی سرطان ها مانند سرطان پستان، زنان در معرض خطر بیشتری هستند، به عبارتی این سرطان در زنان بسیار شایع تر از مردان است.

5. كهولت سن: با بهبود شرایط زندگی، در اكثر كشورها افراد بیشتر عمر می كنند. از طرفی برخی بیماری ها مثل سرطان نیز بیشتر در سنین بالاتر رخ می دهد. با افزایش سن احتمال دچار شدن به برخی سرطان ها مثل سرطان معده، سرطان روده بزرگ، سرطان مری، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان افزایش می یابد. این سرطان ها در افراد زیر 30 سال بسیار نادر است. حدود یك درصد سرطان ها در كودكان اتفاق می افتد و بیش از 99 درصد سرطان ها مربوط به بالغین و افراد مسن است.

پیشگیری از بروز یك سوم سرطان ها با زندگی سالم

دبیر كمیته علمی كرسی سلامت و آموزش یونسكو با اشاره به اینكه حدود نیمی از سرطان ها قابل پیشگیری هستند، افزود: عمده اقدامات پیشگیری مربوط به اصلاح سبك زندگی است و شیوه زندگی سالم یك روش بسیار كم هزینه است. تبعیت از شیوه زندگی سالم از بروز یك سوم سرطان ها پیشگیری می كند و مرگ و میر ناشی از سرطان ها و سایر بیماری های مزمن را نیز كاهش می دهد.

علائم و نشانه های مشكوك ابتلا به سرطان

كشاورز محمدی با بیان اینكه هر سرطانی علائم خاص خود را دارد، گفت: اما برخی سرطان ها به خصوص در اوایل ممكن است بدون علامت باشند، همچنین برخی علائم بین چندین سرطان مشترك باشند.

وی در ادامه با اشاره به اینكه برخی علائم در یك اندام خاص دیده می شود و برخی علائم عمومی است، تصریح كرد: مهم این است كه فرد با مشاهده این علائم درصورتی كه علت آن را نمی داند برای انجام معاینات و آزمایش های دقیق تر به پزشك مراجعه كند.

تغییر در وضعیت عمومی بدن

دانشیار ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، به علائم وضعیت عمومی بدن اشاره كرد و گفت: افراد در صورت مشاهده این علائم باید به پزشك مراجعه كنند:

احساس خستگی مزمن، از دست دادن اشتها، كاهش وزن بدون دلیل، درد بدون دلیل مشخص، تعریق شبانه زیاد یا سنگین، برآمدگی غیرمعمول، وجود توده یا تورم در هر نقطه بدن به خصوص در پستان، تورم بدون درد غدد لنفاوی در ناحیه گردن، زیر بغل یا ناحیه كشاله ران كه ظرف چند هفته همراه با تب با علت ناشناخته بوده و برطرف نمی شود.

علائم مشكوك دستگاه گوارشی

وی در ادامه علائم مشكوك دستگاه گوارشی را یادآور شد و توضیح داد: احساس گیركردن غذا در گلو در حین خوردن غذا، زخم زبان یا دهان كه خوب نشود، بلع مشكل، گلودردی كه خوب نشود، تهوع و استفراغ به ویژه استفراغ مواد غذایی جامد بلافاصله پس از صرف غذا، نفخ معده بعد از غذا، سوزش سر دل مداوم یا سوء هاضمه، تغییر در عادات روده، نفخ مداوم، اسهال مزمن، سیاه شدن یا تیره شدن رنگ مدفوع و خون در مدفوع.

علائم مشكوك دستگاه تنفسی

كشاورز محمدی علائم دستگاه تنفسی را شامل سرفه مداوم، تنگی نفس، تغییر صدا مثلاً صدای خشدار یا خشونت صدا، سرفه خونی، درد قفسه سینه، درد پشت جناغ یا گلودرد برشمرد.

علائم مشكوك دستگاه ادراری-تناسلی

وی علائم مربوط به دستگاه ادراری تناسلی را نام برد كه عبارتند از: اختلال در ادرار، جریان ادرار ضعیف و یا قطع ادرار و یا نیاز به فشار در تخلیه مثانه، نیاز به ادرار كردن مكرر در شب، وجود خون در ادرار، وجود خون در مایع منی، ناراحتی در هنگام نشستن ناشی از بزرگ شدن پروستات، لكه بینی یا خونریزی خفیف بین یا به دنبال پریودها، خونریزی قاعدگی طولانی تر و سنگین تر از معمول، خونریزی پس از مقاربت و یا پس از یك معاینه لگنی، درد در هنگام مقاربت جنسی، خونریزی پس از یائسگی.

علائم مشكوك پوستی

دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی به علائم پوستی اشاره كرد و گفت: خارش (خارش عمومی كه ممكن است شدید باشد)، هرگونه تغییر در وضعیت خال های پوستی مثل تغییر رنگ یا خونریزی خال، افزایش تعداد خال و یا اندازه آن، ترشح از خال، تراوش و یا پوسته پوسته شدن یك زخم باز كه برای چند هفته بازمی ماند، تغییرات پوستی به صورتی براق، قرمز، سفید، مروارید شكل و یا برآمدگی پوستی شفاف و ...

كشاورز محمدی در ادامه به یكی ازگروه های مهمی كه می توانند به كاهش خطر ابتلا به سرطان با آموزش سبك زندگی سالم و یا تشخیص زود هنگام سرطان با آموزش علایم اولیه احتمالی ابتلاء به سرطان كمك كنند، اشاره كرد و گفت: كارشناسان و متخصصین آموزش بهداشت باید در كنار مراكز تحقیقات سرطان در كنار آخرین یافته های علمی و تحقیقات چه در داخل كشور و چه خارج از كشور؛ محتواهای علمی را به زبان ساده و قابل فهم و قابل درك برای مردم به روشی جذاب و روشی كه دسترسی آن برای مردم آسان باشد، تبدیل كنند.

آمار ابتلا به سرطان در دنیا و ایران

وی به افزایش میانگین عمر انسان ها اشاره و تصریح كرد: میزان ابتلا به سرطان نیز در جهان و ایران افزایش یافته است، به طوری كه طی 10 سال گذشته موارد ابتلا به سرطان در جهان بیش از 30 درصد افزایش یافته است، در عین حال كه میزان بروز سرطان در كشورهای پیشرفته بالاتر از كشورهای درحال توسعه است.

كشاورز محمدی با اشاره به اینكه افزایش آمار سرطان الزاما به معنای افزایش ابتلا به سرطان نیست، گفت: این بدین معناست كه تست ها و امكانات تشخیصی توسعه یافته و موارد مثبت بهتر از گذشته كشف و شناسایی می شوند.

شیوع سرطان در مردان بیشتر از زنان

دبیر كمیته علمی كرسی سلامت و آموزش یونسكو، خطر ابتلا به سرطان در طول عمر ایرانیان را برای مردان 1 نفر از 3 نفر و در زنان 1 نفر از 5 نفر دانست و افزود: بعضی سرطان ها مثل سرطان های پروستات و بیضه فقط در مردان و سرطان های دهانه رحم، رحم و تخمدان ها فقط در زنان ایجاد می شود.

شایع ترین سرطان ها در مردان و زنان ایرانی

كشاورز محمدی با بیان اینكه سرطان هایی مثل سرطان پستان در مردان هم مشاهده می شود ولی بسیار نادر است، گفت: شایع ترین سرطان ها در زنان ایرانی سرطان پستان، روده بزرگ، تیروئید و ریه است و در مردان سرطان معده، پروستات، روده بزرگ، مثانه و ریه است.

وی با اشاره به اینكه خطر ابتلا به سرطان قبل از 75 سالگی در ایران 25 درصد در هر دو جنس است، توضیح داد: یعنی از هر 4 ایرانی احتمالاً یك نفر قبل از سن 75 سالگی به سرطان مبتلا خواهد شد. باید در نظرداشت كه نوع سرطان در كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نیز با یكدیگر متفاوت است. برای مثال سرطان های گردن رحم، معده، مری در كشورهای درحال توسعه رایج تر است، ولی سرطان های پستان، پروستات و روده بزرگ در كشورهای پیشرفته رایج تر هستند.

دبیر كمیته علمی كرسی سلامت و آموزش یونسكو یادآورشد: در آینده های نزدیك شاهد افزایش موارد سرطان ها بخصوص سرطان هایی مثل پستان، پروستات و روده بزرگ خواهیم بود. این افزایش مربوط به تمام كشورهای درحال توسعه بوده و ناشی از افزایش متوسط سن و بهبود امید به زندگی و همچنین بهبود روش های تشخیصی در آن ها است.

كشاورز محمدی همچنین با بیان اینكه توزیع بروز سرطان در مناطق مختلف كشور ما بسیار متغیر است و بسته به شرایط جغرافیایی، قومیت ها، سبك زندگی و شیوع عوامل خطر باهم تفاوت دارند، افزود: آمارهای موجود نشان می دهد سرطان مری در استان گلستان از سایر استان ها بالاتر است و سرطان معده در مناطق شمالی و شمال غرب كشور بیش از سایر مناطق مركزی و جنوبی كشور است. بنابراین لازم است بر اساس شرایط موجود در هر منطقه، مردم با علائم و نشانه های سرطان هایی كه در آن منطقه شایع تر است بیشتر آشنا شوند و آگاهی رسانی به مردم مبتنی بر انواع شایع سرطان در آن منطقه صورت گیرد.

بیشترین میزان مرگ و میر ناشی از سرطان در مردان و زنان

به گفته وی بیشترین میزان مرگ و میر سرطان در ایران در مردان مربوط به معده، ریه، پروستات، خون و روده بزرگ بوده و در زنان مربوط به سرطان های پستان، معده، ریه و روده بزرگ است.

كشاورز محمدی در ادامه افزود: آنچه در این میان قابل توجه است، میزان كشندگی متفاوت سرطان در كشورهای مختلف است. متأسفانه حدود دو سوم (70 درصد) از تمام مرگ و میر ناشی از سرطان در كشورهای كم درآمد و با درآمد متوسط رخ می دهد و امكان بهبود بیماران به علت دسترسی ناكافی به تجهیزات تشخیصی-درمانی در این كشورها كمتر از كشورهای پیشرفته است.

دبیر كمیته علمی كرسی سلامت و آموزش یونسكو تاكید كرد: هرچقدر سیستم بهداشتی و درمانی قوی تر باشد و بیماران زودتر تشخیص داده شوند، درمان ها به موقع و مناسب انجام می شود و از مرگ های بیشتری جلوگیری می شود.

وی در ادامه با اشاره به اینكه نزدیك به نیمی از سرطان ها (40 درصد) قابل پیشگیری هستند، تصریح كرد: همچنین بعد از ابتلا به سرطان نیز نزدیك به نیمی از سرطان ها (40 درصد) قابل درمان هستند.

كشاورز محمدی با اشاره به اینكه برای مبارزه با سرطان باید در پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان ها جدی باشیم و به درمان مناسب سرطان نیز اهمیت بدهیم، خاطرنشان كرد: درنهایت باید تمام بیماران تحت مراقبت های حمایتی و استفاده از درمان های كاهش درد (مراقبت های تسكینی) قرار گیرند.

تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری افراد بدون علامت

وی با اشاره به روش های مختلفی كه برای تشخیص سرطان ها وجود دارد شامل معاینه، بررسی علائم بیماری، سابقه بیماری های فرد، سابقه فامیلی و نیز انجام آزمایش های تخصصی و در صورت لزوم نمونه برداری و نیز تصویربرداری به روش های مختلف از بدن، افزود: در موارد نادر از آزمون های ژنتیكی برای شناسایی جهش ژن های خاص كه به برخی از انواع سرطان ها مرتبط است استفاده می شود. تشخیص زودهنگام می تواند از طریق غربالگری افراد بدون علامت به خصوص در افراد دارای عوامل خطر و یا از طریق مراجعه سریع افراد دارای علائم مشكوك به پزشك عملی شود.

دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به اینكه تشخیص به موقع باعث افزایش موفقیت درمان، افزایش طول عمر و كاهش عوارض بیماری می شود، تصریح كرد: فقط در برخی سرطان های شایع مانند پستان، روده بزرگ، دهانه رحم و به خصوص در افراد دارای سابقه فامیلی سرطان توصیه به انجام غربالگری می شود و غربالگری برای سایر سرطان ها بنا به ضرورت و صلاح دید پزشك انجام می شود.

جراحی؛ اصلی ترین و مهم ترین درمان سرطان

وی جراحی را اصلی ترین و مهم ترین درمان سرطان برشمرد كه با برداشتن بافت ها و اعضای مبتلا، از گسترش بیماری به سایر مناطق بدن جلوگیری می شود و گفت: در رادیوتراپی توده های سرطانی تحت تابش اشعه درمانی قرار می گیرند تا منجر به كوچك شدن و گاهی از بین رفتن بافت سرطانی حتی بعد از انجام جراحی شوند. در شیمی درمانی داروهای شیمی درمانی كه یا به صورت خوراكی و یا به صورت تزریقی به بیمار تجویز می شود منجر به از بین رفتن سلول های سرطانی و باقیمانده های آن در بدن بیمار می شود.

اهمیت مراقبت های حمایتی و تسكینی به اندازه درمان

كشاورز محمدی با اشاره به اینكه بیماری سرطان علاوه بر مشكلات جسمی، شرایط روحی و روانی شدیدی را به بیمار و خانواده وارد می كند، تصریح كرد: بیمار مبتلا به سرطان و خانواده های آن ها علاوه بر درمان بیماری، نیاز به مراقبت ها و مشاوره های دیگری دارند كه شامل مشاوره روانشناسی و تغذیه و گاهی اقدامات بازتوانی و توانبخشی است.

وی به مشكلات زمینه ای بیماران مبتلا به سرطان اشاره كرد و گفت: علاوه بر درمان های دارویی، آن ها ازنظر زندگی و انجام كارهای روزمره خود دچار مشكلات فراوانی می شوند كه به صورت مستقیم به بیماری مربوط نمی شود، ولی این مشكلات گاهی چنان زیاد است كه حتی روند درمان را تحت تأثیر قرار می دهد. خانواده، دوستان و اطرافیان بیمار می توانند حمایت های لازم را برای بیمار فراهم كنند تا بیماران فارغ از مشكلات ایجاد شده فقط به فكر تحمل درد بیماری و درما ن های آن باشند.

دبیر كمیته علمی كرسی سلامت و آموزش یونسكو در ایران به یكی از خلاهای مهم حوزه سلامت و سرطان ها، اشاره و خاطرنشان كرد: بسیاری از مردم ما علائم اولیه سرطان ها را نمی شناسند یا به دلایلی از جمله مشغله زیاد، نگرانی و ترس از نتیجه تشخیص ها دیر به پزشك مراجعه می كنند، درحالی كه تشخیص دیرهنگام در بیشتر موارد، هزینه و عوارض سرطان را به میزان قابل توجهی افزایش و شانس بقا بیمار را كاهش می دهد.

كشاورز محمدی با بیان اینكه مشكل ما نبود دانش نیست، بلكه مشكل ما این است كه چگونه دانش را به مردم منتقل كنیم، توضیح داد: خیلی از مردم به منابع و متون علمی مراجعه نمی كنند، بنابراین وظیفه متخصصین آموزش بهداشت است تا كانال هایی كه اكثر مردم اطلاعات خود را از آن می گیرند شناسایی كنند و دانش مربوط به سرطان، عوامل خطر و علائم مشكوكی كه مستلزم مراجعه به پزشك هست را در اختیار مردم قرار بدهد.

وی افزود: در همین راستا، مركز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشكی تهران تدوین كتاب ساده، كاربردی و جامعه برای مخاطب عام را در دستور كار خود قرار داد و ماحصل تلاش متخصصان آموزش بهداشت و ارتقای سلامت و محققان سرطان، ما و تیمی از محققان در قالب كتابی با عنوان "آنچه مردم باید در مورد اصول پیشگیری از سرطان ها بدانند" اكنون منتشر شده و به صورت دیجیتال رایگان در اختیار همگان است.

وی با بیان اینكه در این كتاب ابتدا عوامل كلی خطر سرطان ها گفته شده و سپس در هر فصل به معرفی یك سرطان خاص پرداخته شده است، گفت: در ابتدای هر فصل ابتدا عوامل خطر، علائم بیماری كه افراد باید نسبت به رویت آن ها حساس باشند و نكات پیشگیری و ... پرداخته شده كه به صورت الكترونیك قابل دانلود است.

انتهای پیام